Pozostałości Transatlantyckiej Radiotelegraficznej Centrali Nadawczej zabytkiem

środa, 06 grudnia 2017 15:35

Jakub Lewicki - Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków podpisał decyzję o wpisie do rejestru zabytków reliktów Transatlantyckiej Radiotelegraficznej Centrali Nadawczej wraz z otoczeniem, położonych w Warszawie i Babicach z uwagi na zachowane wartości historyczne. Decyzji nadano rygor natychmiastowej wykonalności.

Transatlantycka Radiotelegraficzna Centrala Nadawcza, wzniesiona na zachodnim przedpolu Warszawy w latach 1921-1923, była największą inwestycją telegraficzną w Polsce międzywojennej. Instalacja zapewniała bezpośredni kontakt, szczególnie ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej. Uniezależniała nowo odrodzone państwo od tzw. Kabla Transatlantyckiego i pośrednictwa innych krajów w wymianie korespondencji zagranicznej. Centrala Transatlantycka została uruchomiona na początku października 1923 roku. Składała się z trzech części: Stacji Nadawczej w Babicach, Stacji Odbiorczej w Grodzisku Mazowieckim i Centralnego Biura Operacyjnego przy ul. Fredry, gdzie depesze były nadawane i przyjmowane. Całemu kompleksowi nadawczo-odbiorczo-manipulacyjnemu od 1 września 1923 roku nadano oficjalną nazwę Urząd Radiokomunikacyjny Transatlantycki i podlegał on Ministerstwu Poczt i Telegrafów.

Stacja Nadawcza - wówczas największa w Europie i jedna z najnowocześniejszych w świecie - emitowała sygnały na falach bardzo długich (od 17.200 do 21.00 m), co umożliwiało nawiązanie łączności ze Stanami Zjednoczonymi. Początkowo można było uzyskać połączenie wyłącznie z Nowym Jorkiem, gdyż w tym czasie na pozostałych kontynentach brak było radiostacji o światowym zasięgu. Stacja Nadawcza w chwili powstania nadawała najsilniejszy sygnał spośród światowych radiostacji. Sygnał nadawano za pomocą alfabetu Morse’a.

Od 1 października 1923 roku Stacja Nadawcza stała się samodzielnym urzędem. Jego nazwa brzmiała: Urząd Radiotelegraficzny w Babicach (zmieniona w grudniu 1936 roku na Urząd Radiotelegraficzny w Boernerowie). W oficjalnym otwarciu stacji nadawczej - 17 listopada 1923 roku - uczestniczyli wysocy dostojnicy państwowi, między innymi prezydent Stanisław Wojciechowski, który podczas uroczystości wymienił depesze z prezydentem USA Johnem Calvinem Coolidgem. Radiostacja działała nieprzerwanie do 8 września 1939 roku i w 1945 roku została wysadzona przez Niemców. Obecnie Transatlantycka Radiotelegraficzna Centrala Nadawcza jest zachowana w formie reliktów i trwałej ruiny – jako świadek historii. Zachowanymi pozostałościami po masztach antenowych są ich fundamenty, 3 betonowe wartownie i ruiny budynku nadajnika.

Relikty posiadają wartość historyczną jako dokument funkcjonowania i materialne świadectwo dziejów jednego z najważniejszych strategicznych przedsięwzięć oraz instytucji międzywojennej Polski. Są także świadectwem myśli technicznej, rozwiązań konstrukcyjnych i miejscem narodzin polskiej radiotechniki transatlantyckiej. Obiekt posiada unikalny charakter i stanowi dziedzictwo kulturowe o ogromnym znaczeniu. Działanie stacji oddało nieocenione usługi dla całego kraju, gdyż utrzymanie szybkiej i skutecznej łączności z państwami Europy oraz innych kontynentów było ważnym elementem polityki zagranicznej. Jedyna zachowana na świecie instalacją nadawcza tego typu - Radiostacja Grimeton - znajduje się w Szwecji w gminie Varberg i wpisana jest od roku 2004 na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

O wpis wnioskowało Stowarzyszenie „Park Kulturowy Transatlantycka Radiotelegraficzna Centrala Nadawcza”.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Zdjęcia dzięki uprzejmości Piotra Żurka.