Piwnice pełniące funkcję więzienia NKWD wraz z inskrypcjami przy Strzeleckiej 10a zabytkiem

piątek, 13 kwietnia 2018 14:46

Jakub Lewicki – MWKZ podpisał decyzję o wpisie do rejestru zabytków części piwnic, pełniących funkcję więzienia NKWD w 1945 r., znajdujących się w budynku mieszkalnym, położonym w Warszawie przy ul. Strzeleckiej 10a wraz z zachowanymi na ścianach i drzwiach inskrypcjami martyrologicznymi oraz drzwiami do dawnych cel, z uwagi na zachowane wartości naukowe i historyczne.

Wpisem objęto część piwnic znajdujących się w zachodniej części budynku, co do których zebrane dowody potwierdzają funkcje więzienne: 9 wydzielonych pomieszczeń piwnicznych wraz z korytarzem. Najcenniejsze z punktu widzenia ochrony konserwatorskiej są zachowane in situ na ścianach jednego z pomieszczeń i drzwiach, inskrypcje upamiętniające ofiary NKWD oraz drzwi z otworami na judasze (7 sztuk). Na historyczne ślady składają się napisy ryte w cegle i wykonane ołówkiem kopiowym na desce poprzecznej jednych z drzwi. Obejmują one: imiona i nazwiska, czasem z dodanym stopniem wojskowym (m.in.: „Witold Borowski S.N. por.”, „Sianoszek Bronisław por.”, „Castellaz Z.[dzisław] Kpt.”, „M. Winniczuk sierż.”), pseudonimy (m.in.: „BRZOZA”, „KORD”), inicjały, daty, wizerunki krzyża (m.in. przy nazwisku „PORADZKI CZESŁAW”). Pojawiają się także napisy: „Jezu wróć (głęboko ryte) WOLNOŚĆ (płytko ryte)”, „NKWD”, „[KRÓLOWO]O POLSKI […] NAS”. Na drzwiach znajdują się także napisy w języku rosyjskim (np.: nazwiska w języku polski i rosyjskim - Raczkiewicz Aleksy i Wiktor) oraz dodatkowe informacje (m.in.: „Milanówek pod Warszawą”, „Radlicki mec [mecnanas?]”). Większość napisów opatrzonych datą odnosi się do okresu marzec-kwiecień 1945 r.

Faktem jest, iż NKWD zajęło już w 1944 r. kilka budynków w rejonie ulic Strzeleckiej i Środkowej. Ówczesna numeracja obiektów zajętych przez służby jest trudna do ustalenia, gdyż w raportach wywiadowczych Dowództwa Sił Zbrojnych – Wolność i Niezawisłość pojawiają się numery: 13, 11/13, 12, 10/12, 40, jak również zamiennie stosuje się nazwy ulic Strzeleckiej i Środkowej, czy też ogólne określenie „areszt przy ul. Strzeleckiej”. W piwnicach anektowanych domów urządzano cele więzienne, a górne kondygnacje przeznaczano na lokale operacyjne i miejsca zakwaterowania. Budynek przy ul. Strzeleckiej 10a jako areszt podręczny, pełnił prawdopodobnie funkcję pomocniczą w stosunku do położonych w pobliżu obiektów, użytkowanych przez NKWD (szczególnie aresztu i jednostki operacyjnej przy Strzeleckiej 8). Jak wynika z zamieszczonego w publikacji IPN pt.: „Śladami zbrodni” meldunku siatki wywiadowczej Delegatura Sił Zbrojnych kryptonim „Pralnia II” z 25 maja 1945 r.: „W woj. warszawskim działa grupa płk. Michajło[wa]. Siedziba jej mieści się na Pradze, ul. Strzelecka 10. Podlega jej m.in. obóz w Rembertowie”. Część biogramów osób osadzonych w areszcie przy ul. Strzeleckiej 10a, których udało się rozszyfrować nazwiska, potwierdza fakt, iż trafiły one po kwietniu 1945 r. do obozu w Rembertowie.

Przedmiotowe piwnice oraz historyczne ślady stanowią świadectwo kaźni Polaków, dokonywanej przez NKWD i ten fakt winien zostać udokumentowany dla przyszłych pokoleń i odpowiednio upamiętniony. Inskrypcje martyrologiczne zlokalizowane w pomieszczeniu piwnicznym kamienicy oraz na drzwiach jednej z cel pozwalają datować okres wykorzystywania tych pomieszczeń jako areszt. Wzbogacają one także wiedzę o losach poszczególnych prześladowanych oraz skali represji sowieckiego okupanta. Inskrypcje w większości są czytelne i znajdują się w dobrym stanie zachowania.

Postępowanie zostało wszczęte z urzędu 28 marca 2018 r. po piśmie dyrektora Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Warszawie IPN z 23 lutego 2018 r., informującym o odkryciach inskrypcji martyrologicznych w piwnicach budynku przy ul. Strzeleckiej 10a.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.