Dworzec Centralny wpisany do rejestru zabytków

piątek, 26 lipca 2019 15:19

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków Dworca Warszawa-Centralna, zlokalizowanego w Warszawie przy Al. Jerozolimskich 54, z uwagi na jego wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Projektowany od 1946 roku, a zrealizowany dopiero w pierwszej połowie lat 70., Dworzec Warszawa-Centralna stanowił uwieńczenie osiągnięć Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka na polu architektury kolejowej i zarazem jedno z największych osiągnięć tej dziedziny w powojennej Polsce. W chwili powstania dworzec był bez wątpienia jednym z najnowocześniejszych nie tylko w kraju, ale też w tej części Europy.

Od ogłoszenia konkursu architektonicznego w 1946 roku do ostatecznej decyzji o budowie dworca podjętej w sierpniu 1972 roku minęło około 25 lat, a zrealizowany projekt stanowił wynikową całej serii poprzedzających go wersji znanych z rysunków i makiet. Na czele zespołu projektowego stał Arseniusz Romanowicz, konstrukcję opracowali Bohdan Koy i Roman Dug, natomiast za rozwiązania plastyczne i wystrój wnętrz odpowiadał zespół pod kierunkiem Andrzeja Pańkowskiego w ramach Pracowni Sztuk Plastycznych. Generalnym wykonawcą było Przedsiębiorstwo Robót Kolejowych współpracujące z 26 podwykonawcami.

Budowę rozpoczęto 1 września 1972 roku. Uroczyste otwarcie z udziałem najwyższych władz PRL, w obecności Leonida Breżniewa, nastąpiło 5 grudnia 1975 roku. Planowana wizyta przywódcy ZSRR podczas VII zjazdu PZPR zdeterminowała skrócony cykl realizacyjny inwestycji tj. 1100 dni, ustalony uchwałą Rady Ministrów z 9 lutego 1973 roku. Budowa stała się tym samym wielkim wyzwaniem organizacyjno-technicznym.

Najbardziej charakterystyczny element dworca, część naziemna, otrzymała formę ogromnej wiaty na dwóch szeregach żelbetowych słupów. Wiata kryła dwustronnie przeszklony pawilon, stanowiący konstrukcyjnie i kompozycyjnie jednoprzestrzenną halę. 28 betonowych słupów wychodzących z poziomu torowisk wyposażono w charakterystyczne głowice niosące dźwigary zadaszenia. Całość posadowiono na wyniesionej na wysokość 2 metrów nad poziom ulic części cokołowej, co przydało bryle ekspresji.

Do szeregu udogodnień i nowinek technologicznych należały m. in. szeroko zastosowane schody i chodniki ruchome, dźwigi towarowo-osobowe, automatycznie otwierane drzwi wejściowe na halę główną z zastosowaniem czujników wagi (od strony ul. Złotej, Emilii Plater i Al. Jerozolimskich) oraz niefunkcjonujące już doświetlenie krawędzi peronu w czasie wjazdu i postoju pociągu. Inne drobne innowacje obejmowały np. automaty informacyjne dla podróżnych czy zestaw odbiorników TV. Wiele nowoczesnych rozwiązań, jak np. system klimatyzacji hali, nie sprawdziło się w warunkach socjalistycznego państwa m.in. z uwagi na zachodnie licencje i wysokie koszty eksploatacyjne.

Okazała bryła, w intencji Romanowicza zrealizowana jako megawiata o ekspresyjnie wygiętym, skrzydlatym zadaszeniu, prezentuje wysokie walory architektoniczne. Atrakcyjność obiektu w wymiarze estetycznym wynika z plastycznego opracowania poszczególnych przestrzeni dworca. Stworzona przez zespół Pańkowskiego koncepcja wystroju wnętrz oparta na grze surowych faktur z powierzchniami polerowanego kamienia i z ekspresyjną teksturą żwirobetonu, bazowała na solidnych materiałach wykończeniowych. Dworzec Centralny doceniony za swą koncepcję estetyczną i funkcjonalną zdobył tytuł Mister Warszawy 1975 roku, a z czasem awansował do roli architektonicznej ikony współtworzącej wizerunek Warszawy lat 70.

Rozmach i przyspieszony proces realizacji w ramach tzw. „zadania 1100 dni” oraz nasycenie obiektu nowoczesnymi rozwiązaniami technologicznymi stanowiło o propagandowym wymiarze inwestycji, a sam wizerunek dworca który zyskał miano „najnowocześniejszego w Europie”, został rozpowszechniony w kulturze popularnej, w produkcjach telewizyjnych i filmowych. Dworzec Centralny jest historycznym dokumentem realiów socjalistycznego państwa oraz odzwierciedleniem modernizacyjnych i symbolicznych dążeń ówczesnych władz, obok takich sztandarowych zamierzeń dekady jak budowa Trasy Łazienkowskiej, czy odbudowa Zamku Królewskiego.

Mimo przekształceń i interwencji projektowych, zintensyfikowanych w przeciągu ostatniego dwudziestopięciolecia, należy stwierdzić, że budynek zachował walory wynikające z pierwotnej koncepcji architektonicznej, przestrzennej i stylistycznej, będącej interdyscyplinarnym dziełem zespołu twórców i inżynierów. Zarówno system korytarzy podziemnych z elementami komunikacji pionowej, jak i hale peronowa i kasowa zachowały zasadniczo podstawowe walory przestrzenne, a zmiany i uzupełnienia wprowadzono w większości z poszanowaniem pierwotnych założeń, jako zabiegi modernizacyjne, harmonizujące z zachowaną substancją i określoną pierwotnym projektem późnomodernistyczną estetyką.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >