Dom Funduszu Kwaterunku Wojskowego przy ul. Szwoleżerów 7 w rejestrze zabytków

wtorek, 14 kwietnia 2020 11:25

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynku mieszkalnego Domu podoficerskiego Funduszu Kwaterunku Wojskowego wraz z terenem posesji, położonego w Warszawie przy ul. Szwoleżerów 7, wzniesionego w l. 1928-1929, wg proj. Kazimierza Tołłoczki, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Dom Funduszu Kwaterunku Wojskowego przy ul. Szwoleżerów 7 został wzniesiony na terenie tzw. Małych Koszar Ułańskich w ramach realizowanego przez Wojsko Polskie ogólnopolskiego programu budowy mieszkań dla pracowników wojska i ich rodzin. Teren ten od 3 ćw. XVIII w. związany był z obecnością wojsk, początkowo rosyjskich, następnie niemieckich i polskich. Po I wojnie światowej rosyjskie zabudowania wojskowe na terenie Warszawy przeszły na własność Wojska Polskiego, a od początku lat dwudziestych XX w. na terenie Małych Koszar Ułańskich stacjonował 1. Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego. W związku z trudną sytuacją mieszkaniową w okresie międzywojennym w 1927 r. rozkazem Ministra Spaw Wojskowych powołano Fundusz Kwaterunku Wojskowego. Jego celem była budowa ekonomicznych, nowoczesnych i funkcjonalnych budynków mieszkalnych dla wojskowych i ich rodzin, wg projektów konkursowych i zleconych. Zgodnie z przyjętymi zasadami wznoszono wyłącznie budynki murowane, o stropach ogniotrwałych, posadzkach z lastriko (klatki schodowe, pomieszczenia sanitarne) i klepki drewnianej (pomieszczenia mieszkalne), zaopatrzone w instalację wodną, kanalizacyjną, elektryczną, w wybranych przypadkach także gazową. Odnośnie lokalizacji w pierwszym rzędzie wybierano grunty wojskowe. Stało się tak w przypadku budynku proj. Kazimierza Tołłoczki przy ul. Szwoleżerów 7 w Warszawie, wzniesionego w latach 1928-1929, oraz sąsiedniej nieistniejącego obecnie zabudowy: domu przy ul. Czerniakowskiej 153a, a także domu na terenie Koszar Huzarskich przy ul. 29 Listopada 3C.

Dom Funduszu Kwaterunku Wojskowego przy ul. Szwoleżerów 7 posiada istotne walory artystyczne jako indywidualnie zaprojektowane dzieło architektury mieszkalnej okresu dwudziestolecia międzywojennego. Nieruchomość wzniesiona w latach 1928-1929 stanowi cenny przykład architektury modernistycznej o nowoczesnej stylistyce i starannej koncepcji projektowej. Dwuskrzydłowa bryła budynku urozmaicona została w części frontowej grzebieniowym układem ryzalitów, pomiędzy które wkomponowano wewnętrzne loggie i narożne balkony. Elewacja frontowa oraz boczna uzyskały reprezentacyjny charakter świadomie skontrastowany z prostszymi elewacjami podwórzowymi. Rozwiązania formalne obiektu znajdują jednocześnie odzwierciedlenie w jego układzie funkcjonalnym i potrzebie maksymalnego dostosowania do potrzeb użytkowych. Niewielkie mieszkania zostały maksymalnie doświetlone zarówno od strony frontowej, jak i podwórzowej (włącznie z pomieszczeniami kuchenno-sanitarnymi), a modułowy układ mieszkań został wpisany w charakterystyczny plan budynku dostosowany do zastanego kontekstu urbanistycznego.

Dom przy ul. Szwoleżerów 7 to, obok budynku przy ul. Szwoleżerów 7a, jedyna pozostałość zabudowy dawnych Małych Koszar Ułańskich i wieloletniej obecności wojska w rejonie Łazienek Królewskich, jest zatem ważnym nośnikiem wartości historycznych oraz dokumentem sposobu zagospodarowania tego terenu. Projekt budynku został opracowany na potrzeby Funduszu Kwaterunku Wojskowego, a tym samym stanowi świadectwo ambicji Wojska Polskiego w dziedzinie budownictwa mieszkaniowego i podnoszenia standardu życia żołnierzy i ich rodzin. Budynek wiąże się z postacią wybitnego, warszawskiego architekta Kazimierza Tołłoczki, wykładowcy Politechniki Warszawskiej, autora koncepcji urbanistycznych i projektów zabudowy m.in. na terenie Żoliborza czy Ochoty, w tym domów mieszkalnych dla wojska. Nie bez znaczenia jest również fakt, iż jest to jeden z trzech projektów zrealizowanych przez tego architekta na terenie kompleksu koszar łazienkowskich, a jednocześnie jedyny zachowany bez przekształceń. Historię powstania budynku upamiętnia tablica zamontowana na zachodniej ścianie szczytowej domu.

Wartość naukowa budynku wynika z rozwiązań technicznych i funkcjonalnych cechujących architekturę końca lat 20. XX w. Jak pisano w 1925 r. „miejsce szablonowej architektury ceglanej, rażącej niemile oko, powstają budynki o wyrazie bardzo pogodnym, pociągającym dla żołnierza, który w służbie wojskowej nie powinien widzieć ciężkiej, koniecznej do przebycia pańszczyzny, lecz szkołę przygotowania do ewentualnej obron kraju” („Architektura i Budownictwo”, 1925, z. 3). Dom przy ul. Szwoleżerów 7 wpisuje się w tę tendencję, a tym samym stanowi ważne ogniwo badań porównawczych oraz analiz typologicznych w obrębie historii wojskowej architektury mieszkalnej na terenie Warszawy.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków