Lokomotywownia „Olszynka Grochowska” w rejestrze zabytków

poniedziałek, 04 lipca 2022 12:42

Do rejestru zabytków trafił unikatowy obiekt budownictwa kolejowego. Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków podjął decyzję o objęciu prawną ochroną konserwatorską budynku hali lokomotywowni „Olszynka Grochowska”, wzniesionego w latach 30. XX w., położonego przy ul. gen. J. Chłopickiego 53 w Warszawie.

Hala lokomotywowni (d. rewizji bieżącej elektrowozów) znajdująca się na terenie stacji postojowej (rozrządowej) Grochów, po północnej stronie linii kolejowej Warszawa-Wschodnia-Pilawa, została wzniesiona w związku z elektryfikacją Warszawskiego Węzła Kolejowego. Budynek zaprojektowany na zlecenie Ministerstwa Komunikacji przez Biuro Projektów i Studiów PKP obsługiwać miał 4 tory postojowe do bieżącej konserwacji elektrowozów (hala) i zaplecze administracyjno-techniczne (dwukondygnacyjna przybudówka z warsztatem podręcznym). Projekt opracowany został przez inż. Wacława Żenczykowskiego (1897-1957), członka PAN, wykładowcę Politechniki Warszawskiej, projektanta i autora publikacji oraz opinii dotyczących budownictwa i zagrożeń budowalnych. Do jego realizacji przystąpiono na przełomie 1937 i 1938 r., realizowana przez firmę Travers budowa ukończona została pod koniec 1938 r.

Otwarta hala typu przelotowego wsparta na 22 słupach przekryta została nowoczesnym sklepieniem beczułkowym (10 łupin beczułkowych) oraz posadowiona na żelbetowych ławach i stopach fundamentowych opartych na palach Straussa, stabilizujących grunt na terenie stacji. Jak pisano „W kształcie swoim hala harmonizuje z sylwetką nowoczesnych elektrowozów, w szczególności zaś będzie odpowiadała lokomotywom przyszłości o liniach opływowych” (Żenczykowski, Hala do rewizji bieżącej elektrowozów w Grochowie pod Warszawą, „Inżynieria i budownictwo”, 1938, nr 4).

W czasie II wojny światowej budynek użytkowany był zgodnie z przeznaczeniem. Pomimo zniszczeń infrastruktury technicznej, znajdująca się poza głównym węzłem kolejowym zabudowa stacji postojowej Grochów nie uległa zniszczeniu i po 1945 r. obsługiwała tabor kolejowy zarówno z prawo- jak i lewobrzeżnej Warszawy. Pod koniec l. 50. XX w. do budynku dostawiono dodatkową halę mieszczącą jeden tor, do obsługi nowocześniejszych i dłuższych zestawów taboru trakcyjnego. Hala swoją funkcję pełniła do przełomu l. 60. i 70. XX w., kiedy część jej zadań przejęła hala elektrowozowni Nowy Grochów. Obecnie budynek hali lokomotywowni „Olszynka Grochowska” wykorzystywany jest do obsługi lokomotyw elektrycznych (głównie składów pospiesznych).

Budynek hali lokomotywowni „Olszynka Grochowska” stanowi cenny przykład obiektu kolejowego wzniesionego w l. 30. XX w. według nowatorskiego projektu. Jak stwierdzono w karcie ewidencyjnej budynku nośnikiem wartości zabytkowych jest „unikalna, nowatorska konstrukcja stropu hali, zachowanie wielu elementów konstrukcyjnych i wyposażenie w stanie oryginalnym”. Hala łączy się bezpośrednio z działalnością projektową uznanego autorytetu w dziedzinie budownictwa, jakim był prof. Wacław Żenczykowski. Dzięki przeprowadzonym badaniom i obliczeniom statystycznym udało się stworzyć konstrukcję dachową charakteryzującą się lekkością, oszczędnością materiałową oraz łatwością utrzymania i konserwacji, która w ocenie jej twórcy, była pierwszą tego typu konstrukcją na świecie. Nowatorski kształt beczułki powierzchniowej otrzymano „dzięki przesuwaniu po liniach wezgłowia odcinka kołowego w ten sposób, że jego płaszczyzna jest wszędzie normalna do linii parabolicznej wezgłowia” (Żenczykowski, Hala do rewizji bieżącej…). Wykonane testy obciążeniowe na modelach potwierdziły trwałość zaproponowanego rozwiązania i zdecydowały o wdrożeniu projektu do realizacji. Wartość naukowa budynku wyraża się zatem zarówno w procesie koncepcyjnym, jak i w warstwie materialnej budynku, m.in. technologii i jakości wykonania, wysokiej jakości materiałów budowlanych.

Budowa hali była jednocześnie świadectwem rozwoju technicznego II Rzeczypospolitej oraz dokumentem modernizacji infrastruktury kolejowej okresu międzywojennego z zastosowaniem najnowszych rozwiązań technicznych (elektryfikacja ruchu kolejowego, wprowadzenie nowych konstrukcji żelbetowych). Nośnikiem wartości zabytkowych jest również oryginalna bryła budynku łącząca nowatorskie rozwiązane technologiczne z estetyką architektury modernistycznej, zachowany w dużym stopniu oryginalny wystrój oraz układ funkcjonalno-przestrzenny. Jest to jednocześnie rzadki przykład obiektu tego typu, jedna z najstarszych, trwale użytkowanych lokomotywowni na terenie Warszawy, która przetrwała w dobrym stanie II wojnę światową oraz uniknęła współczesnych modernizacji.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >