Nowy wpis do rejestru zabytków: modernistyczna willa Katelbachów k. Celestynowa

piątek, 22 lipca 2022 11:43

Rejestr zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego wzbogacił się kolejną modernistyczną willę, wpisem do rejestru objęty został budynek mieszkalny, wzniesiony dla rodziny Katelbachów, położony w miejscowości Lasek koło Celestynowa, wzniesiony w latach 1937-1938.

Willa Katelbachów została wzniesiona na terenie oddalonej od Celestynowa wsi Lasek (dawniej folwark Strzępki). Jej właścicielem był inż. Stefan Katelbach, aktywny w wielu branżach przedsiębiorca, właściciel m.in. warszawskiego Domu Handlowego Stefan Katelbach (1919), dyrektor hurtowni materiałów włókienniczych Wielkopolanin (1920), właściciel Zakładów Przeróbki Drzewa Stefan Katelbach (1921). W późniejszych latach wchodził on w skład delegacji rządowych nawiązujących zagraniczne relacje handlowe, co pozwoliło mu na zaangażowanie się w działalność Syndykatem Eksportu Przemysłu Zbrojeniowego (SEPEWE), czy powołanie Towarzystwa Eksportowo-Importowego „Gokkes” w Polsce, które zajmowało się rozprowadzaniem m.in. materiałów i nawierzchni kolejowych, drewna, blachy żelaznej szyn i artykułów kolonialnych. Pod koniec lat 30. XX w. Katelbach wraz z bratem Tadeuszem założył Polski Zakład Filmowy „Kohorta” z własnym atelier i laboratorium. W 1940 r. Katelbach wyjechał z kraju, przebywał m.in. we Francji, Nicei i Kanadzie.

Stefan Katelbach pod koniec lat 30. XX w. zlecił wybudowanie na terenie dawnego majątku luksusowej willi. Jej projektant nie jest znany, można jednak przypuszczać, że był nim Juliusz Nagórski, który w 1937 r. zaprojektował dla Stefana Katelbacha willę w Juracie. Budynek otrzymał modernistyczną formę i bogaty wystrój, na który składały się m.in. kute kraty, okładziny, parapety i posadzki kamienne, parkiety, sztukaterie, kafle huculskie pozyskane z przywiezionego z Pokucia pieca. Willa pozostawała w rękach właścicieli do 1940 r., po wojnie przeszła na własność Skarbu Państwa i wykorzystywana była jako siedziba szkoły, a następnie sanatorium przeciwgruźliczego. Od 1972 r. budynek wraz z terenem przeszedł pod zarząd Polskiej Akademii Nauk i jest siedzibą ośrodka szkoleniowego Instytutu Wysokich Ciśnień (UNIPRESS). W latach 90. XX w. w budynku przeprowadzono zachowawczy remont.

W willi zachował się w dużym stopniu oryginalny wystrój wnętrz obejmujący m.in. parkiety, okładziny kamienne, szafy wnękowe, kominki, sztukaterie i klatki schodowe. Istotnym elementem wystroju są również kafle podolskie autorstwa Aleksandra Bachmińskiego (Bachmetiuka) z Kossowa, który uznawany jest za najwybitniejszego przedstawiciela ludowej ceramiki huculskiej. Kafle pochodzące ze zdemontowanego pieca z 1879 r. wmurowano w ścianę przy wejściu na werandę po stronie lewej (18 szt.) i prawej (6 szt.). Nad kominkiem w salonie znajduje się historyczne lustro, na parterze i piętrze zachowały się pojedyncze przykłady umieszczonych w niszach lamp sufitowych w zlicowanej ze stropem oprawie z niklu i szkła mlecznego, szafek ściennych, a także wykonanych na wymiar wnękowych szaf gabinetowych o fornirowanych drzwiach. W sypialni na piętrze znajduje się niewielka nisza nad drzwiami wejściowymi z rzeźbiarskim popiersiem. Okrągłe okno oranżerii wypełnione jest witrażem o tematyce marynistycznej.

Dawna Willa Katelbachów stanowi cenny przykład luksusowego modernistycznego budynku mieszkalnego wzniesionego na podstawie indywidualnego projektu architektonicznego uwzględniającego kompleksowy wystój i rozwiązania materiałowego. Walory artystyczne budynku wyrażają się zarówno w zewnętrznej formie architektonicznej jak i rozplanowaniu oraz wystroju wnętrz. Kubiczne segmenty i opływowe narożniki silnie rozczłonkowanej bryły wraz z fakturalnym zróżnicowaniem powierzchni elewacji wywodzą się z form stylu międzynarodowego, rozpowszechnionego w dwudziestoleciu międzywojennym. Efekty przestrzenne podkreśla dodatkowo układ tarasów wiążących kompozycję przestrzenną budynku z otaczającym terenem. Wszystkie powyższe elementy definiujące architekturę budynku wpisują się w język architektury modernizmu o cechach luksusowych. Z dużym prawdopodobieństwem za autora budynku uznać można Juliusza Nagórskiego, który w swoich projektach umiejętnie łączył nowoczesną i atrakcyjną wizualnie formę zewnętrzną z dbałością o detal i sposób opracowania poszczególnych elementów. Podejście takie widoczne jest m.in. poprzez wykorzystanie kamienia łamanego do opracowania cokołu, ganka, filarów czy zastosowanie tyku szlachetnego z ryflowaniem i pasową dekoracją.

Wysokie walory artystyczne posiada również wnętrze willi. Dobrze zachowane poddziały, układ i wyposażenie wnętrz oraz elementy dekoracyjne prezentują wysokie walory estetyczne, dając wgląd w sposób urządzenia willi zamożnego przedsiębiorcy l. 30. XX w. Na szczególną uwagę zasługuje wykorzystanie kafli huculskich o motywach ludowych skontrastowanych z nowoczesną formą opracowania kominków, stolarki okiennej i drzwiowej, posadzki, drewnianych podciągów i prostej sztukaterii (płytkie listwy sufitowe, zaoblone narożniki). Budynek wyróżnia się pośród zachowanej na terenie województwa grupy modernistycznych budynków mieszkalnych spójną i starannie zakomponowaną aranżacją wnętrz dostosowaną do układu funkcjonalnego i potrzeb pierwszych użytkowników oraz wysokim poziomem zachowania oryginalnej substancji zabytkowej.

Wartość historyczna budynku wiąże się z sylwetką jednego z najbogatszych polskich finansistów w dwudziestoleciu międzywojennym, inż. Stefana Katelbacha, brata senatora i dziennikarza Tadeusza Katelbacha, pozostającego w ocenie współczesnych zdolnym przedsiębiorcą, a dla mieszkańców Celestynowa filantropem, który wspierał rozwój miejscowości. Jednocześnie zachowane elementy wystroju łącza się z działalnością artystyczną dwóch ceramików - Aleksandra Bachmińskiego oraz Arnolda Hartiga.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >