Unikatowe dzieła budownictwa obronnego tzw. Przedmościa Warszawskiego w rejestrze zabytków

piątek, 23 września 2022 08:43

Do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego trafiły unikatowe obiekty budownictwa obronnego z czasów I wojny światowej, wykorzystywane również w trakcie działań zbrojnych II wojny - schrony żelbetowe (ich części nadziemne i podziemne), wybudowane w latach 1915-1918, położone w Józefowie (gmina Józefów, pow. otwocki).

Prawną ochroną konserwatorską objęto pięć schronów będących częścią tzw. Przedmościa Warszawskiego. Wpisane do rejestru zabytków województwa mazowieckiego schrony stanowią elementy fortyfikacji i umocnień Przedmościa Warszawskiego (Brückenkopf Warschau), wzniesionego podczas I wojny światowej przez armię niemiecką, w celu osłonięcia Warszawy od wschodu na wypadek rosyjskiej ofensywy. Należące do Przedmościa Warszawy pozycje obronne typu półstałego (fortyfikacje polowe wzmocnione budowlami z żelbetu) ciągnęły się od Ryni nad Narwią do miejscowości Nadbrzeż nad Wisłą. Na linię obrony składały się żelbetowe schrony - dla piechoty, obserwatorów artylerii, ciężkich karabinów maszynowych (ckm) – a także liczne półtrwałe ukrycia z blachy falistej, uzupełnione rowami strzeleckimi i dobiegowymi oraz pasami przeszkód z drutu kolczastego. Władze wojskowe po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w końcu lipca 1920 r., w obliczu sowieckiej ofensywy postanowiły wykorzystać fortyfikacje niemieckie jako drugą linię obrony. Niektóre ze schronów były wykorzystywane także w kampanii wrześniowej w 1939 r. Obsadzona została w tym czasie m.in. linia umocnień Przedmościa Warszawskiego w rejonie Beniaminów – Zielonka. Ważną strategiczną rolę w historii militarnych działań m.in. w walkach we wrześniu 1939 r. (most przez Wisłę i umocnienia w jego rejonie) oraz w 1944 r. pełnił także odcinek Józefów – obecnie jedyny częściowo czytelny na całej długości fragment pozycji Przedmościa Warszawskiego.

Do rejestru zabytków zostały wpisane:
- schron żelbetowy (żelbetowy schron obserwacyjny) z 1916 r., położony w Józefowie na działce ewidencyjnej nr 49/3. obręb 47, wykonany w odmianie z przedsionkiem na planie zbliżonym do litery „L”, zachowany w całości, ze swobodnym dostępem do wnętrza,
- schron żelbetowy (żelbetowe stanowisko obserwacyjne oraz schron bojowy), z 1916 r. położony w Józefowie na działce ewidencyjnej nr 53/15, obręb 47, stanowisko obserwacyjne jest prawdopodobnie częścią większej budowli o nieustalonej formie (przypuszczalnie schronu-podwalni - dużego schronu biernego ze stanowiskiem obserwacyjnym, wbudowanego w wał forteczny), obiekt położony u podnóża wydmy.
- schron żelbetowy (żelbetowe stanowisko obserwacyjne oraz schron bojowy), z 1916 r. położony w Józefowie na działce ewidencyjnej nr 53/15, obręb 47, obiekt skierowany na wschód (mógł ostrzeliwać czołowo przedpole w kierunku doliny Świdra i mostu kolejowego), zachowany w całości, ze śladami późniejszych adaptacji i przekształconym nasypem.
- żelbetowy schron obserwacyjny, położony w Józefowie w pasie drogowym drogi gminnej - ul. Ejsmonda (na odcinku pomiędzy ul. Zieloną a Wiślaną) - na działkach ewidencyjnej nr 1/7 obręb 61 oraz nr 87/7 obręb 64, obiekt położony na płaskim terenie w pobliżu punktu oporu na tzw. Górce Reiswassera, skierowany został na wschód, w kierunku Świdra i mostu kolejowego, wykonany został na planie zbliżonym do litery „T”, pierwotny nasyp maskujący został całkowicie usunięty, a teren wokół schronu splantowany.
- żelbetowy schron obserwacyjny, położony w Józefowie na działkach ewidencyjnej nr 54/3, 54/5 obręb 47, obiekt miał za zadanie kontrolować przedpole od strony Świdra. Wykonany został w odmianie z przedsionkiem, na planie zbliżonym do litery „L”. Zachowany w całości, oprócz nasypu, znajduje się obecnie w pasie drogi gminnej.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >