Część historycznego zespołu budowlanego dawnej Wytwórni Amunicji wpisana do rejestru zabytków

poniedziałek, 29 maja 2023 11:07

Prof. Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego część historycznego zespołu budowlanego dawnej Wytwórni Amunicji nr 1 przy ul. J. Waldorffa w Warszawie, obejmującego budynki mieszkalne i socjalne.

Zespół budowlany stanowi na terenie Warszawy unikatowy przykład zabudowy o charakterze powojskowym, obejmującej czytelny do czasów współczesnych kompleks administracyjny i mieszkaniowo-rekreacyjny. Lokalizacja i plan zespołu zdeterminowane zostały w dużym stopniu przez sąsiedztwo dawnego carskiego fortu, definiując tym samym na nowo jego dawne przedpole i utrwalając strategiczne znaczenie z punku widzenia obronności. Zespół zaprojektowany został w dwóch etapach, odzwierciedlających rozwój przestrzenny okolicy i zmiany w podejściu do panujących preferencji artystycznych w architekturze państwowej jak i potrzeb funkcjonalnych.

Pierwszy etap rozbudowy zespołu z lat 1925- 1927 jest cennym przykładem działalności projektowej warszawskiego architekta Aleksandra Sygietyńskiego, jednego z czołowych twórców współpracujących z Wojskiem Polskim przy modernizacji istniejącej i projektowaniu nowej zabudowy o charakterze mieszkaniowym, administracyjnym i technicznym w dwudziestoleciu międzywojennym. Wartość artystyczna zrealizowanej koncepcji wynika z przyjętych, częściowo zrealizowanych założeń planistycznych oraz architektonicznych (styl dworkowy). Budynki o stosunkowo niewielkich gabarytach cechuje skromny detal architektoniczny w postaci gzymsów, kolumn i filarów, przypór, elementem charakterystycznym jest wielospadowe zadaszenie z dachówki ceramicznej (w części budynków zastąpione blachą lub całkowicie zniszczone), z naczółkami, niewielkimi lukarnami i oknami w typie tzw. wolego oka. Zabudowę wznoszoną w drugiej fazie cechuje modernistyczna szata architektoniczna. Wartość historyczna zespołu wiąże się z dziejami Wojska Polskiego w dwudziestoleciu międzywojennym, a szczególnie konieczności szybkiego dozbrojenia armii po odzyskaniu niepodległości, czego efektem było utworzenie zakładu oraz jego rozwój po przeniesieniu na teren Fortu Bema o znaczeniu zakładów dla kraju świadczyć może skala przedsięwzięcia, które zajmować miało południowe przedpole Fortu, oraz jego rozbudowana koncepcja urbanistyczno-budowlana.

Po 1927 r zespół stał się częścią Przedsiębiorstwa Państwowych Wytwórni Uzbrojenia, zmianie uległ charakter wytwórni, którą przekształcono w zakład doświadczalny. Pomimo tej zmiany na terenie wytwórni prowadzono dalsze inwestycje. Rozbudowa zakładu w latach trzydziestych obejmowała hale warsztatowe, budynki administracyjne oraz socjalne. Stanowią świadectwo rangi zakładów produkcyjnych, jak i poziomu działającego przy nim ośrodka sportowego SZS ,,Fort Bema". Jego członkowie zapisali się trwale w historii miasta i kraju.

W latach trzydziestych wytwórnia oraz Fort Bema była jednym z najlepiej uzbrojonych przyczółków miasta. W czasie II wojny światowej na terenie wytwórni stacjonowało wojsko niemieckie, walki o jej zdobycie prowadzono w czasie Powstania Warszawskiego. Z historią wojskowości i sportu wiążą się również powojenne dzieje tego zespołu budowlanego, który w dalszym ciągu jest siedzibą kubów sportowych Legii Warszawa.

Przedmiotowy zespół budowlany jest również nośnikiem wartości naukowych. Jest cennym źródłem myśli planistycznej okresu dwudziestolecia międzywojennego, zarówno z epoki poszukiwania stylu narodowego jak i wpływów stylu międzynarodowego. Wartości naukowe zespołu wynikają również z warstwy materialnej zachowanej zabudowy, użytych materiałów budowlanych i ich opracowania, jak również rozwiązań technicznych i funkcjonalnych cechujących architekturę wojskową z lat 20. i 30. XX w. Historyczny zespół budowlany dawnej wytwórni stanowi źródło wiedzy na temat funkcjonowania zakładów wojskowych, a szczególnie Przedsiębiorstwa Państwowych Wytwórni Uzbrojenia, a także udziału wojska w kształtowaniu i utrwalaniu stylu narodowego, a następnie propagowaniu architektury modernistycznej. Elementem wiążącym osie kompozycyjne jest boisko sportowe wokół, którego po stronie zachodniej usytuowane są dawne budynki mieszkalne, a po stronie wschodniej ośrodek sportowy.

Zespół budowlany jest zabytkiem o charakterze przestrzennym a co za tym idzie również obszarowym, w skład zespołu budowlanego poza materialnymi obiektami budowlanymi wchodzą również powiązania przestrzenne, których polem jest konkretny obszar, wymagający wyznaczenia granic ochrony konserwatorskiej.

W przestrzeń historyczną, wciąż czytelne są relacje pomiędzy obiektami historycznymi jako elementami konsekwentnie zaprojektowanego zespołu mieszkaniowo-administracyjnego przy zakładzie produkcyjnym. Wpisana do rejestru zabytków niniejsza decyzja część zespołu d. Wytworni Amunicji nr 1 składa się obecnie z 13 budynków stanowiących powiązaną przestrzennie grupę, wyodrębnioną ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania oraz związek z wydarzeniami historycznymi.