Tablice Tchorka w rejestrze zabytków

wtorek, 31 października 2023 14:17

Prof. Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, wpisał do rejestru zabytków ruchomych województwa mazowieckiego zespół 164 tablic pamiątkowych autorstwa Karola Tchorka, zlokalizowanych na terenie Warszawy. Tablice pamiątkowe autorstwa Tchorka powstały po drugiej wojnie światowej w procesie tworzenia ustandaryzowanych wzorców dla pomników i tablic komemoratywnych. Ponieważ w nastrojach społecznych po zakończeniu wojny utrzymywało się dążenie do upamiętniania martyrologii narodu polskiego został powołany przy Ministerstwie Kultury i Sztuki Wydział Muzeów i Pomników Martyrologii Polskiej, którego zadaniem było inwentaryzowanie, dokumentowanie i plastyczne upamiętnianie miejsc związanych z męczeństwem Polaków pod okupacją niemiecką w latach 1939–1945. Wydział przeprowadził dwa konkursy, które miały ustalić jednolite napisy i symbole oraz rozwiązanie plastyczne dla pomników stawianych na miejscach straceń. Pierwszy konkurs został zorganizowany w porozumieniu ze Związkiem Zawodowym Literatów Polskich. W konkursie tym wyłoniono treść napisu głównego (Miejsce uświęcone męczeńską krwią Polaków walczących o wolność - aut. E. Śliwińska,) oraz symbol, który miał przyjąć formę krzyża walecznych, odwołującą się do bohaterskiej postawy ludności Warszawy. Drugi konkurs na „rozwiązanie plastyczne miejsc straceń na terenie całego kraju”, przygotowany został przez Stowarzyszenie Architektów Rzeczpospolitej Polskiej (SARP). Rozwiązanie plastyczne miało „być pomyślane jako typowe opracowanie powtarzalne”, w formie „znaku umieszczonego na ścianie budynku lub murze” i „znaku wolno stojącego”. W 1949 r. spośród 34 nadesłanych na konkurs projektów plastycznych komisja wybrała pracę autorstwa Karola Tchorka. Projekt Tchorka stanowił prostą, kompozycję z piaskowca. Zgodnie z założeniami konkursu, projekt mógł być wykorzystany jako typowy, powtarzalny pomnik zarówno na murach, jak i w postaci wolnostojącego monolitu. Podstawowa forma tablicy stanowiła płyta w kształcie stojącego prostokąta z zakomponowanym wypukłorzeźbionym motywem krzyża walecznych z centralnie umieszczoną na styku ramion tarczą z rytą inskrypcją główną. Pod krzyżem znajdowało się miejsce na szczegółowe opisy zdarzeń (tzw. legenda), które upamiętniać miały tablice i monolity. Ostatecznie dopuszczono trzy stałe wersje napisów: 1. „MIEJSCE UŚWIĘCONE KRWIĄ POLAKÓW POLEGŁYCH ZA WOLNOŚĆ OJCZYZNY”, 2. „MIEJSCE WALKI POLAKÓW O WOLNOŚĆ OJCZYZNY”, 3. CZEŚĆ ICH PAMIĘCI”. Ostatni napis umieszczano w miejscach upamiętniających ofiary pochodzenia żydowskiego oraz żołnierzy radzieckich i krzyż został zastąpiony tarczą. Ministerstwo Kultury i Sztuki - Naczelna Dyrekcja Muzeów i Ochrony Zabytków w 1950 r. zleciło Karolowi Tchorkowi ostateczne opracowanie nagrodzonego projektu w formie modelu gipsowego oraz opracowanie szkicowego projektu pomnika w miejscu otwartym w glinie. Postanowiono, że zrealizowane zostaną zaprojektowane przez rzeźbiarza tablice i monolity. W projekcie krzyż Virtuti Militari uległ modyfikacji. Poszerzono jego środkową część i na styku ramion umieszczono tarczę, która przeznaczona była dla niezmiennego tekstu. Pierwsze, pojedyncze tablice zostały zamontowane na początku lat 50. Najwięcej powstało ich między 1963-1965 r. na zamówienie Rady Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa. Ostatnia zamontowana tablica pochodzi z 1985 r. Tablice w większości upamiętniają męczeństwo ludności cywilnej. W kilku przypadkach napisy podkreślają masowe egzekucje (szczególnie na Woli podkreślona byłą olbrzymia liczba ofiar – 6000, 4000, 2500, 3200, 1000, 7000). Ofiary zbrodni wojennych określane są jako: Polacy, Żydzi, osoby (osoby cywilne, osoby ludności cywilnej, ludność cywilna, mieszkańcy (podkreślone dzieci i młodzież w kilku przypadkach), zakładnicy, więźniowie z Pawiaka. Napisy dotyczą także upamiętnienia poległych w walkach (partyzantów, obrońców) m.in. monolit przy ul. Długiej czy tablica wmurowana w ścianę przy ul. ul. Odyńca 55. Niektóre tablice dotyczą poszczególnych grup społecznych np. lekarzy i personelu szpitali miejskich i szpitali polowych (m.in.: ul. Bonifraterska 12, ul. Chełmska 21, ul. Długa 13/15), tramwajarzy (ul. Młynarska 2, ul. Siedmiogrodzka 5), księży rzymsko-katolickich (ul. Karolkowa 49), pracowników poczty (ul. Nowogrodzka 45). Pod względem formalnym, największą grupę obiektów stanowią tablice wmurowane w ściany budynków, niektóre z nich wkomponowane także w często oryginalne fragmenty murów - ostańce. Monolity – czyli pomniki wolnostojące - najczęściej były ustawiane na betonowej lub piaskowcowej płycie, bądź bezpośrednio na ziemi. Tablice i monolity autorstwa Karola Tchorka są charakterystyczną dla Warszawy plastyczną formą upamiętnienia ofiar II wojny światowej. Wpłynął w długiej perspektywie na krajobraz Warszawy i wykreował obowiązujący do dzisiaj identyfikowalny symbol narodowej pamięci. Zespół 164 zachowanych tablic autorstwa Karola Tchorka prezentuje wysoki poziom artystyczny i rzemieślniczy. Cały zespół jest jednolity stylistycznie i charakteryzuje się harmonijnym powiązaniem znaku graficznego, faktury kamienia i liternictwa. Każda tablica została opracowana indywidualnie. Dzieła stanowią przykład plastyki użytkowej o wysokich wartościach artystycznych. Zespół tablic pamiątkowych posiada wysoką wartość historyczną, jako wyjątkowe świadectwo dziedzictwa i kultury materialnej związane z podjętą po wojnie próbą upamiętnienia męczeństwa i walki Polaków w walce z okupantem podczas II wojny światowej. Są rozpoznawalne zarówno jako znak graficzny jak i materialny nośnik idei upamiętnienia martyrologii narodu polskiego, co przejawia się m.in. tym, że przy wielu z nich do dzisiaj składane są kwiaty i znicze oraz odbywają się przy nich uroczystości, czy warty harcerskie. Dodatkową wartość poszczególnych obiektów stanowi to, iż nadal znajdują się w miejscach ich pierwotnej lokalizacji (lub najbliższym otoczeniu). Należy zaznaczyć, iż erygowanie poszczególnych tablic i monolitów poprzedzone było gruntownymi badaniami dotyczącymi wydarzeń, które miały one upamiętniać. Ponadto poprzez wieloletnie funkcjonowania w przestrzeni publicznej tablice pamiątkowe autorstwa Karola Tchorka stały się integralnym elementem tkanki miejskiej, porządkującym i estetyzującym wnętrza oraz rozpoznawalnym znakiem zakodowanym w świadomości społecznej jako pamiątka wydarzeń historycznych.

Lista tablic:
Tablica numer 1, wolnostojąca, adres: ul. Agrykola 2, Śródmieście
Tablica numer 2, wolnostojąca, adres: ul. Bagatela /Al. Ujazdowskie, Śródmieście
Tablica numer 3, na murze, adres: ul. Barska 4, Ochota
Tablica numer 4, na ścianie budynku, adres: ul. Belgijska 11, Mokotów
Tablica numer 5, na fragmencie muru, adres: ul. Bema 57 (Parafialna), Wola
Tablica numer 6, wolnostojąca, adres: ul. Biedronki 58, Wilanów
Tablica numer 7, wolnostojąca, adres: ul. Bokserska 32, Mokotów
Tablica numer 8, na ścianie budynku, adres: ul. Bonifraterska 12, Śródmieście
Tablica numer 9, wolnostojąca na postumencie, adres: ul. Bukowińska 26A, Mokotów
Tablica numer 10, wolnostojąca, adres: ul. Chełmska 21, Mokotów
Tablica numer 11, na fragmencie muru, adres: ul. Chłodna 36, Wola
Tablica numer 12, na ścianie budynku, adres: ul. Chłodna 52/54, Wola
Tablica numer 13, na murze, adres: ul. Cyryla i Metodego 4, Praga Północ
Tablica numer 14, na ścianie budynku, adres: ul. Czerniakowska 141, Śródmieście
Tablica numer 15, na ścianie budynku, adres: ul. Dąbrowskiego 3, Mokotów
Tablica numer 16, na ścianie budynku, adres: ul. Długa 13/15, Śródmieście
Tablica numer 17, wolnostojąca, adres: ul. Długa 46 / Stare Nalewki, Śródmieście
Tablica numer 18, na ścianie budynku, adres: ul. Długa 7, Śródmieście
Tablica numer 19, wolnostojąca, adres: ul. Dobra / Mariensztat, Śródmieście
Tablica numer 20, na ścianie budynku, adres: ul. Drewniana 8, Śródmieście
Tablica numer 21, wolnostojąca, adres: ul. Duchnicka 3, Żoliborz
Tablica numer 22, na fragmencie muru, adres: ul. Dworkowa 3/ B. Smetany 2, Mokotów
Tablica numer 23, na ścianie budynku, adres: ul. Działdowska 8, Wola
Tablica numer 24, na ścianie budynku, adres: ul. Elektoralna 5/7, Śródmieście
Tablica numer 25, na ścianie, adres: ul. Emilii Plater 15, Śródmieście
Tablica numer 26, na ścianie budynku, adres: ul. Gdańska 12, Bielany
Tablica numer 27, na ścianie budynku, adres: ul. Gdańska 4a, Żoliborz
Tablica numer 28, na ścianie budynku, adres: ul. Górczewska 14, Wola
Tablica numer 29, na ścianie budynku, adres: ul. Górczewska 15, Wola
Tablica numer 30, wolnostojąca, adres: ul. Górczewska 32, Wola
Tablica numer 31, wolnostojąca, adres: ul. Górczewska /ul. Staszica, Wola
Tablica numer 32, na postumencie, adres: ul. Grójecka 22/24, Ochota
Tablica numer 33, na ścianie budynku, adres: ul. Grójecka 39, Ochota
Tablica numer 34, na ścianie budynku, adres: ul. Grójecka 47/51, Ochota
Tablica numer 35, wolnostojąca, adres: ul. Idzikowskiego /ul. Czerniakowska, Mokotów
Tablica numer 36, na fragmencie muru, adres: ul. Jagiellońska 5a, Praga Północ
Tablica numer 37, na ścianie budynku, adres: ul. Jasna 12, Śródmieście
Tablica numer 38, na ścianie budynku, adres: Al. Jerozolimskie 32/ Bracka 16, Śródmieście
Tablica numer 39, na fragmencie muru, adres: Al. Jerozolimskie 37/ Marszałkowska, Śródmieście
Tablica numer 40, wolnostojąca, adres: ul. Kajki 36, Wawer
Tablica numer 41, wolnostojąca, adres: ul. Kajki 38, Wawer
Tablica numer 42, na ścianie budynku, adres: ul. Karolkowa 49, Wola
Tablica numer 43, na ścianie budynku, adres: ul. Karolkowa 56, Wola
Tablica numer 44, wolnostojąca, adres: ul. Karolkowa/al. Solidarności, Wola
Tablica numer 45, na ścianie budynku, adres: ul. Kielecka 29A, Mokotów
Tablica numer 46, na ścianie budynku, adres: ul. Kilińskiego/ul. Długa 7, Śródmieście
Tablica numer 47, wolnostojąca, adres: ul. Klarysewska 55, Mokotów
Tablica numer 48, wolnostojąca, adres: ul. Kościelna/Przyrynek, Śródmieście
Tablica numer 49, na ścianie budynku, adres: ul. Kozia 5, Śródmieście
Tablica numer 50, na fragmencie muru, adres: al. Krakowska 172, Włochy
Tablica numer 51, na ścianie budynku, adres: ul. Krakowskie Przedmieście 62, Śródmieście
Tablica numer 52, na ścianie budynku, adres: ul. Krakowskie Przedmieście 66, Śródmieście
Tablica numer 53, wolnostojąca, adres: ul. Krasińskiego/ul. Popiełuszki , Żoliborz
Tablica numer 54, na murze, adres: ul. Kraśnicka 10a, Targówek
Tablica numer 55, na ścianie budynku, adres: ul. Kredytowa 1, Śródmieście
Tablica numer 56, na fragmencie muru, adres: ul. Księcia Ziemowita 42, Targówek
Tablica numer 57, na fragmencie muru, adres: ul. Leszno 34/36, Wola
Tablica numer 58, na ścianie budynku, adres: ul. Lutosławskiego 9, Żoliborz
Tablica numer 59, wolnostojąca, adres: ul. Łucka /Towarowa, Wola
Tablica numer 60, na ścianie budynku, adres: ul. Madalińskiego 39/43, Mokotów
Tablica numer 61, wolnostojąca, adres: ul. Markietanki/ul. Cyrulików, Rembertów
Tablica numer 62, wolnostojąca, adres: ul. Marszałkowska 105, Śródmieście
Tablica numer 63, na ścianie budynku, adres: ul. Marszałkowska 136/138, Śródmieście
Tablica numer 64, na ścianie budynku, adres: ul. Marszałkowska 27/35, Śródmieście
Tablica numer 65, na ścianie budynku, adres: ul. Mianowskiego 15, Ochota
Tablica numer 66, wolnostojąca, adres: ul. Młynarska 2, Wola
Tablica numer 67, na filarze od str. półn., adres: Most Poniatowskiego, Śródmieście
Tablica numer 68, wolnostojąca, adres: ul. Mszczonowska 3/5, Wola
Tablica numer 69, na murze, adres: Mury Obronne Starego Miasta, Śródmieście
Tablica numer 70, wolnostojąca, adres: ul. Nabielaka 18, Mokotów
Tablica numer 71, na ścianie budynku, adres: ul. Niecała 8, Śródmieście
Tablica numer 72, na ścianie budynku, adres: al. Niepodległości 132/136, Mokotów
Tablica numer 73, wolnostojąca, adres: al. Niepodległości 208, Śródmieście
Tablica numer 74, na ścianie budynku, adres: al. Niepodległości 210, Śródmieście
Tablica numer 75, na ścianie budynku, adres: al. Niepodległości 221, Ochota
Tablica numer 76, na ścianie budynku, adres: ul. Nowogrodzka 45, Śródmieście
Tablica numer 77, na ścianie budynku, adres: ul. Nowogrodzka 78-80/82, Ochota
Tablica numer 78, na ścianie budynku, adres: ul. Nowy Świat 49, Śródmieście
Tablica numer 79, na ścianie budynku, adres: ul. Nowy Świat 64, Śródmieście
Tablica numer 80, wolnostojąca, adres: ul. Nowy Zjazd 1, Śródmieście
Tablica numer 81, wolnostojąca, adres: ul. Odrowąża, Targówek
Tablica numer 82, wolnostojąca, adres: ul. Odrowąża/Rondo Żaba, Targówek
Tablica numer 83, na ścianie budynku, adres: ul. Odyńca 55, Mokotów
Tablica numer 84, wolnostojąca, adres: Ogród Saski, Śródmieście
Tablica numer 85, wolnostojąca, adres: ul. Okuniewska, Wesoła
Tablica numer 86, na ścianie budynku, adres: ul. Olesińska 5, Mokotów
Tablica numer 87, na ścianie budynku, adres: ul. Orężna 23, Mokotów
Tablica numer 88, wolnostojąca, adres: ul. Park Edwarda Rydza Śmigłego, Śródmieście
Tablica numer 89, wolnostojąca, adres: Park Edwarda Szymańskiego, Wola
Tablica numer 90, wolnostojąca, adres: Park Józefa Sowińskiego, Wola
Tablica numer 91, na fragmencie muru, adres: ul. Park Kaskada / ul. Kolektorska, Żoliborz
Tablica numer 92, na ścianie budynku, adres: Plac Teatralny 3, Śródmieście
Tablica numer 93, na ścianie budynku, adres: Plac Zamkowy 15/19, Śródmieście
Tablica numer 94, na ścianie budynku, adres: ul. Płocka 25, Wola
Tablica numer 95, na ścianie budynku, adres: ul. Podczaszyńskiego 5, Bielany
Tablica numer 96, na ścianie budynku, adres: ul. Podwale 25, Śródmieście
Tablica numer 97, na fragmencie muru, adres: ul. Potocka 4a, Żoliborz
Tablica numer 98, wolnostojąca, adres: ul. Przyczółkowa / ul. Klimczaka, Wilanów
Tablica numer 99, wolnostojąca, adres: ul. Ptasia 2 / Przechodnia, Śródmieście
Tablica numer 100, wolnostojąca, adres: ul. Puławska 15, Mokotów
Tablica numer 101, na ścianie budynku, adres: ul. Puławska 69/71, Mokotów
Tablica numer 102, na ścianie budynku, adres: ul. Pułkowa 30, Bielany
Tablica numer 103, na ścianie budynku, adres: ul. Rakowiecka 15/17, Mokotów
Tablica numer 104, na ścianie budynku, adres: ul. Rakowiecka 61, Mokotów
Tablica numer 105, wolnostojąca, adres: ul. Rodzynkowa / Wał Zawadowski, Mokotów
Tablica numer 106, wolnostojąca, adres: ul. Rybałtów, Las Kabacki, Ursynów
Tablica numer 107, na ścianie budynku, adres: ul. Sandomierska 21, Mokotów
Tablica numer 108, na ścianie budynku, adres: ul. Sandomierska 23, Mokotów
Tablica numer 109, na ścianie budynku, adres: ul. Senatorska 29/31, Śródmieście
Tablica numer 110, na ścianie budynku, adres: ul. Senatorska 33, Śródmieście
Tablica numer 111, na ścianie budynku, adres: ul. Senatorska 38, Śródmieście
Tablica numer 112, na ścianie budynku, adres: ul. Senatorska 6, Śródmieście
Tablica numer 113, na ścianie budynku, adres: ul. Siedmiogrodzka 5, Wola
Tablica numer 114, na ścianie budynku, adres: ul. Skolimowska 5, Mokotów
Tablica numer 115, wolnostojąca, adres: ul. Słonimskiego /ul. Dawidowskiego, Śródmieście
Tablica numer 116, wolnostojąca, adres: ul. Solec 41, Śródmieście
Tablica numer 117, na fragmencie muru, adres: ul. Solec 61a / ul. Solec 63, Śródmieście
Tablica numer 118, na ścianie budynku, adres: al. Solidarności 66, Śródmieście
Tablica numer 119, na fragmencie muru, adres: al. Solidarności 83/89
Tablica druga, Śródmieście
Tablica numer 120, na fragmencie muru, adres: al. Solidarności 83/89
Tablica pierwsza, Śródmieście
Tablica numer 121, wolnostojąca, adres: al. Solidarności 84, Wola
Tablica numer 122, na ścianie budynku, adres: al. Solidarności 90, Wola
Tablica numer 123, na murze, adres: ul. Sołtyka 10 / Młynarska, Wola
Tablica numer 124, na fragmencie muru, adres: ul. Sowińskiego 28, Wola
Tablica numer 125, wolnostojąca, adres: ul. Stanisława Kostki Potockiego 25, Wilanów
Tablica numer 126, na ścianie budynku, adres: ul. Szucha 25, Śródmieście
Tablica numer 127, na ścianie budynku, adres: ul. Tamka 3, Śródmieście
Tablica numer 128, na fragmencie muru, adres: ul. Tarczyńska / Daleka, Ochota
Tablica numer 129, wolnostojąca, adres: ul. Toruńska 52 / Wysockiego, Targówek
Tablica numer 130, wolnostojąca, adres: ul. Towarowa 2, Wola
Tablica numer 131, wolnostojąca, adres: ul. Towarowa 30, Wola
Tablica numer 132, wolnostojąca, adres: ul. Tukan a/ul. Moczydłowska, Las Kabacki, Ursynów
Tablica numer 133, na ścianie budynku, adres: Al. Ujazdowskie 21, Śródmieście
Tablica numer 134, wolnostojąca, adres: ul. Wał Miedzeszyński, Praga Południe
Tablica numer 135, na ścianie budynku, adres: ul. Wawelska 15, Ochota
Tablica numer 136, na ścianie budynku, adres: ul. Wawelska 66/74, Ochota
Tablica numer 137, na ścianie budynku, adres: ul. Wąski Dunaj 7, Śródmieście
Tablica numer 138, wolnostojąca, adres: ul. Wiechy 10, Wilanów
Tablica numer 139, na ścianie budynku, adres: ul. Wierzbowa 11
Tablica druga, Śródmieście
Tablica numer 140, na ścianie budynku, adres: ul. Wierzbowa 11
Tablica pierwsza, Śródmieście
Tablica numer 141, na ścianie budynku, adres: ul. Wierzbowa 9, Śródmieście
Tablica numer 142, na ścianie budynku, adres: ul. Wilanowska 6, Śródmieście
Tablica numer 143, wolnostojąca, adres: al. Wilanowska /ul. Puławska, Mokotów
Tablica numer 144, wolnostojąca, adres: ul. Witkiewicza 10, Praga Północ
Tablica numer 145, wolnostojąca, adres: ul. Wolska 102/104 (przy ul. Wieluńskiej), Wola
Tablica numer 146, wolnostojąca, adres: ul. Wolska 138/140, Wola
Tablica numer 147, wolnostojąca, adres: ul. Wolska 138/140 cmentarz, Wola
Tablica numer 148, na murze, adres: ul. Wolska 140a, Wola
Tablica numer 149, wolnostojąca, adres: ul. Wolska 2/4/6 / al. Solidarności 169, Wola
Tablica numer 150, na ścianie budynku, adres: ul. Wolska 27/29, Wola
Tablica numer 151, na ścianie budynku, adres: ul. Wolska 37, Wola
Tablica numer 152, na fragmencie muru, adres: ul. Wolska 41
Tablica druga, Wola
Tablica numer 153, na fragmencie muru, adres: ul. Wolska 41
Tablica pierwsza, Wola
Tablica numer 154, wolnostojąca, adres: ul. Wolska 55 / ul. Płocka, Wola
Tablica numer 155, na ścianie budynku, adres: ul. Wolska 58, Wola
Tablica numer 156, na ścianie budynku, adres: ul. Wolska 68/72, Wola
Tablica numer 157, na ścianie budynku, adres: ul. Wolska 74/76, Wola
Tablica numer 158, wolnostojąca, adres: ul. Wolska 75, Wola
Tablica numer 159, na fragmencie muru, adres: ul. Wronia 45, Wola
Tablica numer 160, na fragmencie muru, adres: ul. Wysockiego /Toruńska, Targówek
Tablica numer 161, wolnostojąca, adres: ul. Zabraniecka na wprost ul. Utrata, Targówek
Tablica numer 162, na ścianie budynku, adres: ul. Żelazna 103, Wola
Tablica numer 163, na ścianie budynku, adres: ul. Żelazna 87, Wola
Tablica numer 164, na ścianie budynku, adres: Plac Mirowski 1, Śródmieście

< Poprzednia		Następna >