Osiedle Muranów Południowy w rejestrze zabytków

czwartek, 21 grudnia 2023 15:48

Prof. Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego historyczny układ urbanistyczny i zespół budowlany Osiedla Muranów Południowy położony w Warszawie – leżący na terenie dzielnic: Śródmieścia i Woli, w granicach określonych przebiegiem ulic: aleja „Solidarności”, ulica Generała Władysława Andersa, ulica Nowolipie, ulica Ludwika Zamenhofa, ulica Dzielna, ulica Józefa Bellottiego, ulica Wolność, ulica Żytnia, ulica Żelazna (do skrzyżowania z aleją „Solidarności”).
Postępowanie objęło układ urbanistyczny Osiedla Muranów Południowy oraz zespół budowlany współtworzący to założenie. Osiedle ostało wzniesione w latach 1949 – 1956 jako południowa część ówczesnej śródmiejskiej dzielnicy mieszkaniowej. W 1948 r. Zakład Osiedli Robotniczych (ZOR) powierzył realizację projektu prof. arch. Bohdanowi Lachertowi. W projekcie Muranowa Południowego uczestniczył ponadto zespół XI Pracowni Zakładów Osiedli Robotniczych - złożony z asystentów, techników i studentów. Prace realizowało Przedsiębiorstwo Budowy Osiedli Robotniczych (BOR) Muranów. Materiałów budowlanych po 1950 r. dostarczał Kombinat Muranów. Zespołem rzeźbiarskim kierował rektor ASP w Warszawie Franciszek Strynkiewicz.
Ze względu na lokalizację powstającego osiedla, pokrywającą się w części z obszarem Getta Warszawskiego, które zostało zrównane z ziemią 16 maja 1943 roku, teren pokryty był 3 metrową warstwą gruzów. Obszar wyznaczony pod nową zabudowę stanowił wyzwanie dla projektantów – nie dawał punktu zaczepienia architektonicznego, ale w związku z tym pozostawiał swobodę projektu. Jedynym odnośnikiem w planowaniu była zachowana infrastruktura podziemna oraz budowana Trasa W-Z i N-S. Osiedle Muranów Południowy jednak w znacznej części odtwarza przebieg ulic dawnej dzielnicy Północnej, wyznaczonych na podstawie zachowanej podziemnej infrastruktury.
Celem wznoszonego osiedla było połączenie aspektów praktycznych i ideowych. W architekturze i planowaniu wprowadzono modernistyczne rozwiązania. Osiedle wznoszono dla 40 tysięcy robotników, o standardzie niedostępnym dla nich przed wojną. Ponadto Muranów, wzniesiony na gruzach getta, był pomyślany jako miejsce pamięci - symboliczne „osiedle pomnik”. Zabudowania były wznoszone na nasypach gruzowych tworzących układy tarasowe. Ponadto gruz wykorzystano jako materiał budowlany.
Osiedle Muranów Południowy było pierwszym wznoszonym osiedlem mieszkaniowym na obszarze Muranowa, do dziś zachowało swoje oryginalne założenie urbanistyczne z czytelnymi granicami. Tworzą go budynki mieszkalne – klatkowce, punktowce, galeriowce, wieżowce oraz użyteczności publicznej. Na terenie osiedla znajduje się 88 klatkowców-bloków. Punktowce wzniesiono w latach 1949-1950. Na terenie osiedla znajduje się 27 bloków o trzech i czterech kondygnacjach Galeriowce wzniesiono w latach 1949-1950. Na terenie osiedla znajduje się 11 bloków wzniesionych w tym wariancie, w opracowaniu typowym i indywidualnym. Wieżowce wzniesiono w latach 1953-1955. Pomiędzy zabudową mieszkalną wzniesiono budynki użyteczności publicznej: szkoły, przedszkola, żłobki, kino. Są to budynki murowane, podpiwniczone, jedno i dwu kondygnacyjne o regularnym planie, o bogatym opracowaniu elewacji, Powyższy układ funkcjonalno-przestrzenny układu urbanistycznego osiedla jest czytelny – zachowały się oryginalne ciągi komunikacji poziomej (jedynie pierwotny trakt przy Pałacu Mostowskich został wtórnie odgrodzony i przekształcony w parking). Ponadto w pełni czytelny jest układ zieleni komponowanej skwerów, zieleńców, szpalerów ulicznych.
Wartości historyczne przedmiotowego osiedla wynikają z faktu, iż zostało ono wzniesione w miejscu zburzonego getta warszawskiego. Nowa zabudowa - budynki z gruzobetonu, postawione na uporządkowanych hałdach gruzu, które zostały wykorzystane jako podłoże skarp i tarasowego układu terenu - stanowią „Osiedle – Pomnik” i miejsce pamięci o tragedii Holokaustu. Osiedle jest zarazem miejscem codziennego życia nowych mieszkańców. Wartością historyczną jest także związek z projektantem założenia – Bohdanem Lachertem - oraz ponadczasowość jego koncepcji i projektu urbanistyczno-budowlanego. Muranów Południowy był osiedlem eksperymentalnym i dokumentuje rozwój polskiej architektury drugiej poł. XX w.
Wartości artystyczne, zarówno założenia urbanistycznego, jak i zespołu budowlanego Osiedla Muranów-Południowy, wynikają z połączenia stylowego socrealizmu z modernistycznym funkcjonalizmem. Osiedle cechuje się niepowtarzalną koncepcją przestrzenną „miasta-ogrodu”. Elementy modernistyczne przejawiają się w rozplanowaniu luźnej zabudowy, odseparowanej od ulic i uzupełnionej zielenią, zaprojektowanymi ciągami komunikacyjnymi i osiami widokowo-kompozycyjnymi, kameralnością wewnętrznych podwórek oraz wewnętrznymi przejściami między budynkami stojącymi na skarpach. Socrealizm przejawia się w m.in. w monumentalizmie oraz historyzujący kostium Ponadto wartości artystyczne reprezentowane są przez stylizowane, powtarzalne detale architektoniczne czy dekoracje wykonane w technice sgraffito. Charakterystyczna dla całego zespołu budowlanego jest jednorodność stylistyczna i powtarzające się budownictwo utworzone przez punktowce, klatkowce, galeriowce.
Wartości naukowe wynikają z faktu, iż podczas budowy Muranowa zostały wdrożone nowe technologie takie jak gruzobetonowe pustaki, prefabrykowany detal rzeźbiarski, fluatowanie murów oraz nowe metody budowania, obejmujące metodę potokową oraz domy- szybkościowce. Ta pionierska realizacja na stałe wpisała się w rozwój architektury drugiej poł. XX w. i jest świadectwem m.in. zastosowania ówczesnych wizji urbanistycznych oraz powojennych technologii.

Wykaz budynków zespołu budowlanego Osiedla Muranów Południowy: ŚRÓDMIEŚCIE: 1. Budynek mieszkalny, al. „Solidarności” 72 2. Budynek mieszkalny, al. „Solidarności” 72A 3. Przedszkole nr 72, al. „Solidarności” 72B 4. Budynek mieszkalny, al. „Solidarności” 76 5. Budynek mieszkalny, al. „Solidarności” 78 6 Budynek mieszkalny, al. „Solidarności” 78A 7. Budynek mieszkalny, al. „Solidarności” 82 8. Budynek mieszkalny, Dzielna 1 9. Przedszkole Specjalne nr 208, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 12, Dzielna 1A 10. Budynek mieszkalny, Dzielna 3A 11. Budynek mieszkalny, Dzielna 5 12. Przedszkole nr 9, Dzielna 5A 13. Budynek mieszkalny, Dzielna 7 14. Budynek mieszkalny, Dzielna 7A 15. Budynek mieszkalny, gen. W. Andersa 1 16. Budynek usługowy, gen. W Andersa 5 17. Budynek mieszkalny, Karmelicka 1 18. Budynek mieszkalny, Karmelicka 1A 19. Budynek mieszkalny, Karmelicka 1 B 20. Budynek mieszkalny, Karmelicka 2 21. Budynek mieszkalny, Karmelicka 2A 22. Budynek mieszkalny, Karmelicka 2 B 23. Budynek mieszkalny, Karmelicka 3 24. Budynek mieszkalny, Karmelicka 3A 25. Przedszkole integracyjne nr 8, Karmelicka 3 B 26. Budynek mieszkalny, Karmelicka 3C 27. Budynek mieszkalny, Karmelicka 4A 28. Budynek mieszkalny, Karmelicka 4 B 29. Karmelicka 10, budynek usługowy 30. Budynek mieszkalny, Karmelicka 11 31. Budynek mieszkalny, Karmelicka 12 32. Budynek mieszkalny, L. Zamenhofa 1 33. Budynek mieszkalny, Nowolipie 1 34. Budynek mieszkalny, Nowolipie 2B 35. Budynek mieszkalny, Nowolipie 3 36. Budynek mieszkalny, Nowolipie 5 37. Budynek gospodarczy, Nowolipie 6 38. Budynek mieszkalny, Nowolipie 7 39. V Liceum ogólnokształcące im. ks. Józefa Poniatowskiego, Nowolipie 8 40. Budynek mieszkalny, Nowolipie 9/11 41. Budynek mieszkalny, Nowolipie 10 42. Budynek techniczny, Nowolipie 10 43. Budynek mieszkalny, Nowolipie 12 44. Budynek mieszkalny, Nowolipie 12A 45. Budynek mieszkalny, Nowolipie 13/15 46. Budynek mieszkalny, Nowolipie 14 47. Budynek mieszkalny, Nowolipie 14A 48. Żłobek nr 10, Nowolipie 15A 49. Budynek mieszkalny, Nowolipie 17 50. Budynek mieszkalny, Nowolipie 17A 51. Budynek mieszkalny, Nowolipie 17B 52. Budynek mieszkalny, Nowolipki 4 53. Budynek mieszkalny, Nowolipki 6 54. Budynek mieszkalny, Nowolipki 6A 55. Budynek mieszkalny, Nowolipki 8 56. Budynek mieszkalny, Nowolipki 9 57. Budynek mieszkalny, Nowolipki 9A 58. Budynek mieszkalny, Nowolipki 9B 59. Budynek mieszkalny, Nowolipki 10 60. Przedszkole nr 10, Nowolipki 10A 61. Budynek mieszkalny, Nowolipki 11 62. Budynek mieszkalny, Nowolipki 11A 63. Budynek mieszkalny, Nowolipki 12 64. Budynek mieszkalny Nowolipki 12A 65. Budynek mieszkalny, Nowolipki 13 66. Budynek mieszkalny, Nowolipki 15 67. Budynek mieszkalny, Nowolipki 17 68. Budynek mieszkalny, Nowolipki 17A 69. Budynek mieszkalny, Nowolipki 17B WOLA: 1. Budynek mieszkalny, al. Jana Pawła ll 49, Dzielna 7 B 2. Budynek mieszkalny, al. „Solidarności” 82A 3. Budynek mieszkalny, al. „Solidarności” 82B 4. Budynek mieszkalny, al. „Solidarności” 84 5. Budynek mieszkalny, al. „Solidarności” 84A 6. Budynek mieszkalny, al. „Solidarności” 86 7. Budynek mieszkalny, al. „Solidarności” 88 8. Ratusz Urzędu Dzielnicy Wola, al. „Solidarności” 90 9. Budynek mieszkalny, Dzielna 9 10. Budynek mieszkalny, Dzielna 9A 11. Budynek mieszkalny, Dzielna 11 12. Budynek mieszkalny, Dzielna 11A 13. Budynek mieszkalny, Dzielna 13 14. Budynek mieszkalny, Dzielna 15 15. Budynek mieszkalny, Dzielna 15A 16. Przedszkole nr 124, Dzielna 15B 17. Budynek mieszkalny, Dzielna 17 18. Budynek mieszkalny, Dzielna 17A 19. Budynek mieszkalny, Dzielna 17B 20. Budynek mieszkalny, Nowolipie 16 21. Pawilon handlowy, Nowolipie 18 22. Budynek mieszkalny, Nowolipie 18A 23. Budynek mieszkalny, Nowolipie 18B 24. Budynek mieszkalny, Nowolipie 20 25. Budynek mieszkalny, Nowolipie 20A 26. Budynek mieszkalny, Nowolipie 21 27. Pawilon handlowy, Nowolipie 22 28. Budynek mieszkalny, Nowolipie 22A 29. Pawilon handlowy, Nowolipie 23 30. Budynek mieszkalny, Nowolipie 23A 31. Budynek mieszkalny, Nowolipie 23B 32. Budynek mieszkalny, Nowolipie 25 33. Budynek mieszkalny, Nowolipie 25A 34. ,,Ośrodek Nowolipie'' Centrum Usług Opiekuńczo-Socjalnych, Nowolipie 25B 35. Budynek mieszkalny, Nowolipie 26 36. Budynek mieszkalny, Nowolipie 26A 37. Budynek mieszkalny, Nowolipie 26B 38. Budynek mieszkalny, Nowolipie 27 39. Budynek mieszkalny, Nowolipie 27A 40. Budynek mieszkalny, Nowolipie 27B 4L. Budynek usługowy, budynek techniczny, Nowolipie 27C 42. Budynek mieszkalny, Nowolipie 29 43. Budynek mieszkalny, Nowolipie 29A 44. Budynek mieszkalny, Nowolipie 29B 45. Budynek mieszkalny, Nowolipie 31 46. Przedszkole nr 118 z Oddziałami integracyjnymi, Nowolipie 31A 47. Budynek mieszkalny, Nowolipki 14 48, Budynek mieszkalny, Nowolipki 19 49. Budynek mieszkalny, Nowolipki 19A 50, Budynek mieszkalny, Nowolipki 19B 51. Budynek mieszkalny, Nowolipki 21 52. Budynek mieszkalny, Nowolipki 21A 53. Budynek mieszkalny, Nowolipki 21B 54. Przedszkole z Oddziałami lntegracyjnymi nr 127, Nowolipki 21C 55. Budynek mieszkalny, Nowolipki 22 56. Budynek mieszkalny, Nowolipki 23 57. Budynek mieszkalny, Nowolipki 24 58. Budynek mieszkalny, Nowolipki 25 59. Budynek mieszkalny, Nowolipki 25A 50. Budynek mieszkalny, Nowolipki 25B 51. Budynek mieszkalny, Nowolipki 26 62. Budynek mieszkalny, Nowolipki 27 53. Budynek mieszkalny, Nowolipki 27A 54. Budynek mieszkalny, Nowolipki 27B 65. Budynek mieszkalny, Nowolipki 27D 56, Budynek mieszkalny, Nowolipki 28 67. Budynek mieszkalny, Nowolipki 28A 68. Budynek usługowy, Nowolipki 28B 69. Budynek mieszkalny, Nowolipki 29 70. Budynek mieszkalny Nowolipki 29A 71. Budynek mieszkalny, Nowolipki 30 72. Budynek mieszkalny, Nowolipki 32 73. Budynek mieszkalny, Nowolipki 34 74. Budynek mieszkalny, Nowolipki 36 75. Budynek mieszkalny, Smocza 1 76. Żłobek nr 18, Smocza 1A 77. Budynek mieszkalny, Smocza 3 78. Budynek mieszkalny, Smocza 4 79. Zespół Państwowych Szkół Plastycznych im. Wojciecha Gersona, Smocza 6 80. Budynek mieszkalny, Wolność 2