Otwock i Zalesie Dolne pod ochroną konserwatora zabytków

czwartek, 30 września 2010 11:38

Barbara Jezierska Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisała do rejestru zabytków układ urbanistyczny Otwocka. W obrębie ochrony konserwatorskiej znalazły się dzielnice: Świder Zachodni, Śródmieście, Soplicowo i Śródborów oraz układ urbanistyczny miasta ? ogrodu Zalesie Dolne (dawne Miasto Las Zalesie i Adamów Zalesie wraz z obszarem osady Borówka).

Postępowanie o wpis układu urbanistycznego Zalesia Dolnego trwało od 29 lipca 2009 roku, a Otwocka od 11 stycznia 2010 r.

Zalesie Dolne zostało objęte ochroną konserwatorską ze względu na fakt, że posiada duże walory naukowe związane z historią realizacji idei miast ogrodów w Polsce. Ponadto prezentuje wysoki stopień zachowania historycznego, międzywojennego układu przestrzennego. Miasto Las Zalesie i Adamów Zalesie zachowały pierwotne podziały działek i międzywojenną zabudowę o wartościach zabytkowych.

Historia Zalesia Dolnego sięga lat dwudziestych XX w. W tym czasie w Polsce realizowano już koncepcje nowoczesnych osiedli o charakterze miast ogrodów (miast ? lasów). Zgodnie z tą koncepcją miasto ? ogród położone było w pobliżu dużej aglomeracji miejskiej, z dobrym połączeniem komunikacyjnym, otoczone pasem zieleni. W takim mieście w przystępnej cenie można było nabyć swój własny dom. Zalesie zasiedlały rodziny średnio zamożne, które skuszone niskimi cenami działek przeprowadzały się z Warszawy.

Bezpośrednim impulsem do budowania nowych osiedli była przymusowa parcelacja dużych majątków rolnych prywatnych, wg. określonych zasad i przepisów (reforma rolna z 1925 roku). Podział działek oparto o wcześniejszy układ drożny, poprowadzono linię kolejki wąskotorowej, uwzględniono warunki wodne i krajobrazowe terenu. Założenia kompozycyjne Zalesia Dolnego zakładały zachowanie naturalnego krajobrazu i ochronę środowiska naturalnego. Świadczą o tym duża powierzchnia zaprojektowanych działek (nawet do 4000 metrów kwadratowych), zachowanie na tym terenie lasu sosnowo-dębowego, czy przepisy umieszczone w aktach sprzedaży nieruchomości zakazujące podziału działek. Zastrzeżono maksymalny dwupiętrowy gabaryt zabudowy, zakaz ślepych ścian oraz co najmniej 50% udział zieleni w obrębie poszczególnych nieruchomości.

Historia Otwocka sięga z kolei ostatniej ćwierci XIX wieku. Miasto zawdzięcza swoje powstanie rozwijającej się modzie na letniska, które zazwyczaj były lokowane w miejscowościach o dużych walorach przyrodniczych.  Decydującym momentem dla rozwoju miasta było uruchomienie kolei nadwiślańskiej relacji Mława ? Chełm i otwarcie stacji Otwock. Szczególną wartość kulturową stanowi historyczna zabudowa Otwocka, o typowej dla miejscowości uzdrowiskowej końca XIX i początku XX wieku architekturze, wywodzącej się z tradycji wilii włoskiej. Prekursorem letniskowego, drewnianego budownictwa był Andriolli, który w obszarze rzeki Świder budował drewniane domy letniskowe, zwane ?świdermajerami?. Zazwyczaj są to obiekty jedno lub dwukondygnacyjne, często z mieszkalnym poddaszem, zawsze z werandą i snycerskim zdobieniami.

Na terenie miasta występują także obiekty murowane w stylu neogotyckim lub neoklasycystycznym oraz modernistyczne domy lat międzywojennych.

W 1916 roku Otwock uzyskał prawa miejskie, a w 1923 roku status uzdrowiska. Wówczas miasto miało taki status jako jedyne na Mazowszu. W  latach dwudziestych XX wieku, zgodnie z założeniami miast ? ogrodów, rozpoczęto parcelację terenów położonych na południe od Otwocka. W 1921 roku powstało założenie kolonii urzędniczej Soplicowo, wg. projektu Michalskiego, a w 1922 miała miejsce parcelacja Śródborowa, które zostało zaprojektowane jako miasto ? park leśny.  Dziesięć lat później oba obszary wcielono do Otwocka, przyłączenie osady Świder nastąpiło dopiero w 1952 roku . Z końcem lat 50 XX wieku Otwock zaczął tracić status uzdrowiska, między innymi z powodów: budowy reaktora jądrowego w Świerku, zniesienia taksy klimatycznej, stopniowego upadku sanatoriów i pensjonatów.

Należy podkreślić, ze w projektowanie dla Otwocka oprócz Andriolliego zaangażowani byli tacy architekci jak Marconi, Hinz, Fijałkowski, Horodecki, Weinfeld, Wolski, Panczakiewicz, czy Gelbard.