Cmentarz żydowski w Żelechowie w rejestrze

wtorek, 04 czerwca 2013 10:36

Cmentarz żydowski położony w Żelechowie, przy ulicy Chłopickiego, został wpisany do rejestru zabytków ze względu na wartości artystyczne i historyczne.

Pierwsi osadnicy żydowscy w Żelechowie pojawili się w połowie XVII wieku. Początkowo, zmarłych grzebano na placu przy synagodze, między obecnymi ulicami Piłsudskiego, Pudły i 15 Pułku Piechoty „Wilków”. Nekropolia ta funkcjonowała do 1802 roku, kiedy to władze, kierując się względami sanitarnymi, nakazały gminie żydowskiej założenie cmentarza poza terenem zabudowanym. Nowy cmentarz żydowski powstał na wzniesieniu u zbiegu obecnych ulic Chłopickiego i Reymonta. Podczas II wojny światowej, na cmentarzu grzebano ofiary hitlerowskiego terroru. Dokonywano tu także egzekucji. Po wyzwoleniu, na cmentarzu chowano też ekshumowane szczątki Żydów z terenu powiatu garwolińskiego. Obecnie cmentarz jest zamknięty. Jego teren porasta drzewostan w wieku około czterdziestu lat. Pomiędzy drzewami, na krańcach cmentarza, usytuowane są macewy charakterystyczne dla nagrobnej sztuki żydowskiej. Przeważają nagrobki z 2 połowy XIX wieku i początku XX wieku. Wyróżniają się wśród nich pionowe płyty z piaskowca, pokryte reliefami z przedstawieniami symbolicznymi. Są to przeważnie świeczniki, dzbany z wylewającą się wodą, skarbonki, korony, księgi, lwy, jelenie, ptaki, drzewa, liście, często w otoczeniu bogatej ornamentyki geometrycznej i stylizowanej roślinności.

Cmentarz stanowi znaczący element w układzie przestrzennym miejscowości i pozostaje ważnym akcentem w jej krajobrazie. Jest także reliktem żydowskiej sztuki sepulkralnej i kultury materialnej. Związany z dziejami Żydów w Polsce, stanowi świadectwo ich historii oraz świadectwo dziejów miasta i jego okolic.