Najdłuższe koszary obronne w Polsce w rejestrze zabytków

piątek, 30 sierpnia 2013 13:32

Koszary obronne o długości około 2250 metrów w wewnętrznym obwodzie Twierdzy Modlin (skrzydło północne, południowe oraz zachodnie wraz z kojcem Meciszewskiego, Kordegardą Narewską, bramą Chasseloup, zabudowanymi estakadami bram we wschodniej części skrzydła północnego i murami oporowymi) wraz z terenem dziedzińca, zostały wpisane do rejestru zabytków.

Zespół koszar obronnych wraz z terenem dziedzińca stanowi integralny element historycznej tkanki zabudowy Twierdzy Modlin o ponadregionalnej wartości zabytkowej. Jest przykładem rozwoju XIX-wiecznej architektury obronnej, o wysokim stopniu zachowania autentycznej substancji i formy, co niewątpliwie decyduje o walorze naukowym tego obiektu. W budynku zachowały się niektóre elementy historycznego wyposażenia, jak: żeliwne schody, metalowe balustrady, haki do wciągania luf armatnich, stolarka okienna i drzwiowa – część z profilowanym nadświetlem oraz posadzki). Zespół koszarowy, w zamyśle architekta, miał stanowić potężną warownię, zaprojektowaną tak, by umożliwić swobodny ostrzał artyleryjski, o czym świadczą widoczne ślady po otworach strzelniczych, zarówno artyleryjskich, jak i dla broni ręcznej. Obiekt stanowi materialny ślad obrazujący ówczesne formy i koncepcje sztuki budowlanej.

W kompleksie koszarowym, na uwagę zasługuje również kwestia rozwiązań artykulacji architektonicznej, co z pewnością wpływa na wartość artystyczną budynku. Zastosowano bogaty detal architektoniczny – zlokalizowany głównie w part wież, oprawie bram, a także w wydzielonych partiach elewacji od strony dziedzińca, dążący do zharmonizowania kompozycji w oparciu o klasyczne zasady symetrii i osiowości i rytm.

Niewątpliwie, budynek koszarowy wraz z terenem dziedzińca posiada także walor historyczny, będąc miejscem oblężeń oraz walk podczas I i II wojny światowej. Zachowały się ślady ostrzałów. We wnętrzach koszar mieściły się znaczące ośrodki szkolnictwa wojskowego, prowadzono wiele prac naukowych i doświadczalnych. Tu stacjonowało najwyższe dowództwo kadry wojskowej oraz mieściła się szkoła przygotowująca najlepszych oficerów, tu również kształcono specjalistów i budowniczych m.in. z zakresu budownictwa mostów drogowych, torów dla kolejek wąskotorowych oraz sztuki fortyfikacyjnej.

Kompleks koszarowy powstał wewnątrz obwałowań obronnych starszej twierdzy napoleońskiej. Historia jego budowy wiąże się z decyzją gruntownej przebudowy i rozbudowy Twierdzy Modlin podjętej, bezpośrednio po upadku powstania listopadowego w końcu 1831 roku. Wówczas wykonano plan modernizacji fortyfikacji Modlina pod kierownictwem szefa Zachodniego Okręgu Inżynierii gen. Dehna i przy udziale gen. Aleksandra I Feldmana. Do robót fortyfikacyjnych w Modlinie przystąpiono wiosną 1832 roku W tym czasie znacznej przebudowie uległa ówczesna cytadela twierdzy, którą tworzyło zamknięte wewnętrzne obwarowanie główne. Wewnątrz tego obwarowania zbudowano zamknięty wielobok koszar obronnych, których odcinek nad rzeką Narwią wraz z czterokondygnacyjnym kojcem (później nazwanym Meciszewskiego) był gotowy w 1838 roku. Cały kompleks koszarowy ukończono natomiast w 1844 roku. Na przełomie XIX i XX wieku, nad jedną z bram skrzydła północnego, wzniesiono tzw. Wieżę Wodną. Nieznana jest data wybudowania Wieży Białej.

Podczas oblężenia Twierdzy Modlin w 1915 roku zniszczeniu uległ fragment koszar obronnych przy narożniku południowo-zachodnim. Uszkodzone były również inne partie budynku, w tym spalono dachy. W okresie międzywojennym obiekt stracił charakter obronny, modernizowano go już jako budynek koszarowy. W tym czasie Twierdza Modlin zajmowała istotne miejsce wśród garnizonów wojskowych oraz stanowiła znaczący ośrodek szkolnictwa wojskowego.

We wrześniu 1939 roku koszary obronne Twierdzy Modlin zostały znacznie uszkodzone. Po wojnie przystąpiono do odbudowy części zniszczonych koszar. Prace remontowe prowadzone były jeszcze w latach 60-tych XX wieku. Po 1945 roku budynek ponownie służył Wojsku Polskiemu. Znajdowała się tu m.in. Oficerska Szkoła Broni Pancernej, Wyższa Szkoła Pilotów, Szkoła Podoficerska Saperów, a także pułk szkolny czołgów, mostów, łączności oraz jednostka służby chemicznej. W obiekcie ulokowano również różnego rodzaju warsztaty wojskowe, batalion radiotechniczny oraz archiwa Ministerstwa Obrony Narodowej i Wojsk Lotniczych.

Teren dziedzińca wewnętrznego koszar obronnych przeznaczony był m.in. na plac manewrów, ćwiczeń i apeli oraz parad wojskowych. Pełnił również funkcję komunikacyjną, a na jego obszarze znajdowała się zabudowa bezpośrednio związana z funkcjonowaniem koszar (m.in. cerkiew, Wieża Ciśnień, budynki magazynowe, warsztatowe i sztabowe oraz latryny). Nadal czytelny jest układ ciągów komunikacyjnych (z oryginalnym brukiem) oraz podział na poszczególne strefy z Placem Rewii na czele, a także pozostałościami historycznych szpalerów, zieleni parkowej i elementów małej architektury.