Piwnice kamienicy przy Strzeleckiej 8 w Warszawie w rejestrze zabytków

środa, 08 kwietnia 2015 10:56

Wpisem objęto całość pomieszczeń piwnicznych, zlokalizowanych pod północno-zachodnim skrzydłem ww. nieruchomości wraz z korytarzem i schodami do piwnicy oraz z zachowanymi na ścianach i drzwiach inskrypcjami martyrologicznymi oraz drzwiami do dawnych cel.

2 lutego 2015 roku postanowieniem nr 49/2015 MWKZ wznowił postępowanie zakończone ostateczną decyzją MWKZ nr 186/2013 z dnia 8 marca 2013 roku (nr rej A-1124) w sprawie wpisania do rejestru zabytków piwnic nieruchomości, zlokalizowanej przy ul. Strzeleckiej 8 w Warszawie, gdzie w latach 40. ubiegłego wieku mieścił się areszt śledczy NKWD (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych), z uwagi na wyjście na jaw nowych okoliczności faktycznych, mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszego postępowania. W toku wznowionego postępowania MWKZ ocenił całość zgromadzonego wcześniej materiału dowodowego oraz przeprowadził przewidziane procedurą czynności w celu weryfikacji zebranych informacji.

Dnia 17 lutego 2015 roku dokonano oględzin, ze szczególnym uwzględnieniem części piwnic nieobjętych dotychczas ochroną konserwatorską, a także piwnic pod północno-wschodnim skrzydłem budynku od ul. Środkowej, z udziałem stron, przedstawicieli IPN oraz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa W wyniku tych czynności stwierdzono obecność inskrypcji i historycznych śladów zbrodni stalinowskiego aparatu represji w większości pomieszczeń piwnicznych pod całym skrzydłem od ul. Strzeleckiej oraz na zdemontowanych przez właściciela obiektu i zabezpieczonych w piwnicy nr 13 drzwiach do dawnych cel. Składają się na nie inskrypcje ryte i wykonane ołówkiem kopiowym w tynku, cegle, drzwiach i framugach w postaci: imion oraz nazwisk osadzonych, dat i haseł patriotycznych, kalendarzy, rzadziej rysunków oraz drzwi do piwnic dawnych cel, zaopatrzonych w górnych partiach w prowizoryczne judasze, a w dolnych w otwory służące do podawania pokarmu. Wykluczono jednocześnie możliwość analogicznego wykorzystywania piwnic pod skrzydłem od ul. Środkowej, nie stwierdzając tam żadnych śladów inskrypcji i innych elementów pozwalających powziąć takie przekonanie.

Obiekt przy Strzeleckiej 8 powstał w drugiej połowie lat 30. XX w. i do roku 1939 pozostawał niezamieszkały. Po wybuchu wojny zasiedlili go tzw. dzicy lokatorzy, usunięci przez Rosjan po zdobyciu Pragi w 1944 roku. To właśnie w tym budynku mieściła się główna kwatera NKWD na obszar Polski Lubelskiej, gdzie czasowo urzędował gen. Iwan Sierow. Jak wynika z ustaleń IPN, na Strzeleckiej miała swoją bazę grupa operacyjna płk Pawła Michajłowa, w której skład wchodzili rodzimi funkcjonariusze bezpieki (m. in. Józef Światło). Faktem jest, iż NKWD zajęło wówczas kilka budynków w rejonie ulic Strzeleckiej i Środkowej.
Do tego aresztu zwożono żołnierzy polskiego ruchu niepodległościowego, piwnice pełniły funkcję więzienia, a w pomieszczeniach na piętrach urządzono pokoje przesłuchań. W założeniu areszt miał pełnić funkcję przejściową dla obozu w Rembertowie, jednak jak wynika z relacji świadków, wykonywano tu także egzekucje skazańców, a wielu z osadzonych umierało w wyniku obrażeń odniesionych podczas przesłuchań. Zgodnie z ustaleniami IPN obiekt stracił na znaczeniu jesienią 1945 roku, kiedy został przejęty przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego (dalej WUBP) w Warszawie na cele aresztu podręcznego. Po likwidacji aresztu, najprawdopodobniej w 1948 roku budynek zasiedlono, a piwnice oddano w użytkowanie lokatorom. Mieszkali tu m. in. dawni funkcjonariusze aparatu represyjnego jak Bronisław Szczerbakowski (b. oficer śledczy WUBP w Warszawie).

Piwnice z inskrypcjami martyrologicznymi oraz drzwiami do cel stanowią jedne z nielicznie zachowanych na terenie Warszawy świadectw zbrodni NKWD późnej WUBP, i jako takie, z uwagi na posiadane wartości historyczne i naukowe zostały objęte ochroną konserwatorską.