Historyczny zespół budowlany Saskiej Kępy zabytkiem

czwartek, 22 października 2015 11:09

Zespół powstały w latach 1925 – 1939, został wpisany do rejestru zabytków z uwagi na zachowane wartości historyczne, artystyczne i naukowe.

O atrakcyjności Saskiej Kępy jako terenów budowlanych zadecydowała budowa mostu Poniatowskiego (w latach 1905-1913) oraz stosunkowo niewielka odległość od centrum Warszawy, do której została przyłączona w 1916 roku wraz z innymi podmiejskimi miejscowościami. Mieszkała tu stołeczna elita urzędnicza i przedstawiciele wolnych zawodów. Warto zaznaczyć, iż w prestiżowym albumie wydanym w 1937 roku, prezentującym polską architekturę, umieszczono aż osiem realizacji z terenu Saskiej Kępy (Architektura polska, Warszawa 1937).

Układ urbanistyczny Saskiej Kępy, choć niewątpliwie odpowiadał standardom nowoczesnej urbanistyki (m.in. poprzez rozluźnienie zabudowy i znaczną ilość zieleni), nie był projektem radykalnym czy eksperymentalnym. Nie zaplanowano tu pierwotnie żadnej infrastruktury społecznej, jak placówki oświatowe i kulturalne, nie pomyślano o zieleni publicznej poza przyuliczną, a zabudowa ograniczyła się do prywatnej inicjatywy. Budowano tu na indywidualne zamówienia bądź, znacznie rzadziej, przez małe kooperatywy mieszkaniowe. Natomiast, budownictwo spółdzielcze, które było rozwiązaniem problemów mieszkaniowych w innych dzielnicach, nie przyjęło się na terenie Saskiej Kępy.

Na urbanistyce obszaru zaważył szkic wstępny planu regulacyjnego m.st. Warszawy (1916) opracowany pod kierunkiem Tadeusza Tołowińskiego, w którym Saską Kępę wytypowano pod zabudowę „otwartą lub luźną”. Miała się stać małą dzielnicą mieszkaniową, z przewagą willi i szeregowych domów jednorodzinnych. Niska zabudowa umożliwiała nawiew czystego powietrza do centrum miasta od strony lasów otwockich.

Najstarszą zabudową Saskiej Kępy jest Kolonia Łaskiego, jedyna o tak jednorodnym wyrazie architektonicznym. Niewielkie osiedle domów szeregowych o sielskiej architekturze, łączącej rozwiązania przestrzenne zachodnioeuropejskich miast – ogrodów z odwołaniem do dworu polskiego, ukończono w 1926 roku. Kolonię - nazwaną od nazwiska właściciela terenu Jana Łaskiego – zlokalizowano w obrębie ulic Katowickiej, Obrońców i Dąbrowieckiej. Odmiennie, tzw. Kolonia Bułanowa powstająca od około 1928 roku, skupiona przy ulicach Zwycięzców, Krynicznej i Genewskiej, nie miała jednolitego charakteru Kolonii Łaskiego, a jej chaotyczna zabudowa jest wynikiem często amatorskich planów właścicieli posesji. Obraz ten uzupełnia zabudowa przy ul. Zakopiańskiej, również o niejednolitym charakterze, często zachowawczym.
Dopiero lata trzydzieste przynoszą przykłady architektury funkcjonalnej, wolnej od historyzujących zapożyczeń. Za najdoskonalszy przykład zrozumienia myśli architektonicznej Le Corbusiera uważa się trójsegmentowy dom rodziny Lachertów przy Katowickiej 9/11/11A. Zaś jednym z lepszych przykładów skrajnie funkcjonalnych realizacji była willa pary architektów Jadwigi Dobrzyńskiej i Józefa Łobody przy ul. Estońskiej 6, przekształcona w późniejszych latach. Do neoplastycyzmu odwoływała się z kolei „ikoniczna” willa Szyllerów proj. Bohdana Lacherta i Józefa Szanajcy, rozebrana w 2002 roku (Wał Miedzeszyński 756). W drugiej połowie lat trzydziestych silnie zaznaczył się trend tzw. nowoczesnego klasycyzmu. Najlepszą ilustracją, popularną w dobie jej powstania, była monumentalna willa Andrzeja Zalewskiego przy ul. Rzymskiej 13/17 projektu Bohdana Pniewskiego, zniszczona podczas działań wojennych. Wiele spośród tychże obiektów (42 budynki) została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego, w znacznej mierze w końcu lat siedemdziesiątych XX wieku.

Decyzja o wpisie