Niezwykłe wyniki badań wykopaliskowych w Chrzanowie Małym.

środa, 13 sierpnia 2014 09:22

Gmina Grodzisk Mazowiecki może poszczycić się dużym bogactwem zabytków archeologicznych pochodzących ze starożytności, średniowiecza i czasów nowożytnych. Do jednej z miejscowości, leżących na terenie tej gminy, a mianowicie do Chrzanowa Małego, ponownie przybyli archeolodzy.

W listopadzie i grudniu 2013 r. odbył się piąty sezon badań wykopaliskowych o charakterze ratunkowym, związanych z planowaną inwestycją. Wcześniejsze prace archeologiczne miały miejsce w latach 2007-2010, a kierował nimi mgr Artur Grabarek. Poszczególne sezony badań dostarczyły wielu dowodów na potwierdzenie funkcjonowania na tym obszarze osady hutniczej w okresie od II w. p.n.e. do IV w. n.e. oraz osady średniowiecznej i nowożytnej.

Wyniki ostatnich prac archeologicznych (2013 r.), prowadzonych również pod kierunkiem pana mgra Artura Grabarka, okazały się imponujące. Łącznie przebadano obszar 35 arów. Archeolodzy odkryli 324 obiekty archeologiczne, w tym 180 jam gospodarczych o charakterze śmietnikowym lub magazynowym, 105 dymarek, pozostałości mielerza – stosu drewna ułożonego w formę kopuły, przykrytego gliną, ziemią lub darnią, którego spalanie z małym dostępem tlenu pozwalało na uzyskanie węgla drzewnego - 2 wapienniki, pozostałości konstrukcji gospodarczych, ślady paleniska ,czy konstrukcję studni.

Zdaniem kierownika badań, jamy prostokątne miały związek z garbowaniem skór bądź innym procesem wytwórczym, w przeciwieństwie do jam magazynowych i śmietniskowych o owalnym kształcie. Duże zainteresowanie badacza wzbudził obiekt zidentyfikowany w południowo-zachodnim narożniku wykopu, który w trakcie eksploracji okazał się skupiskiem jam o charakterze śmietnikowym. Materiał zabytkowy pozyskany z ich wypełnisk stanowiły kafle płytowe – niektóre bogato zdobione - pochodzące prawdopodobnie z jednego pieca, jak również liczne fragmenty ceramiki. Według mgra Grabarka obecność kafli świadczy o bliskim sąsiedztwie dworu lub ma związek z przebudową pieca w kościele(powstałym w latach 1676-77)/plebani w Żukowie. Kościół remontowany był dwukrotnie, w tym raz w XIX wieku. Warto wspomnieć, iż w pobliżu stanowiska archeologicznego znajduje się klasycystyczny dwór, należący niegdyś do rodziny Bolechowskich, wzniesiony na przełomie XIX i XX wieku wraz z parkiem założonym ok. 1900 r. według projektu Waleriana Kronnenberga.

W obiektach rozpoznanych przez archeologów jako pozostałości konstrukcji mieszkalnych natknięto się na fragmenty glinianych naczyń toczonych na kole, datowanych na 1. połowę XVI wieku bądź czasy nowożytne. Omawiane obiekty, tworzące skupiska rowków, układały się w trzy zespoły zlokalizowane na osi zachód-południowy wschód. Na tej podstawie można sądzić, że mamy być może do czynienia z zabudową szeregową.

Na szczególne zainteresowanie zasługuje prostokątny obiekt o wymiarach 6x6m, który wypełniony był fragmentami ceramiki toczonej na kole, fragmentami szyb, butelek, cegieł, malowanych talerzy, gwoździ oraz z silnie skorodowanymi przedmiotami metalowymi o niezidentyfikowanej funkcji. Składał się z czterech ścian zbudowanych z kamieni o dużych rozmiarach, na nich zaś umieszczone były cegły. Na zewnątrz tej konstrukcji uchwycono ślady dołków po słupach, które prawdopodobnie podtrzymywały dach. Pozostałości te można interpretować jako konstrukcję półziemiankową z dachem i podcieniami. W pobliżu murów znaleziono 4 monety Stanisława Augusta Poniatowskiego z 2. połowy XVIII wieku.

Badając opisaną wyżej konstrukcję archeolodzy dokonali zaskakującego odkrycia. Okazało się bowiem, że w centralnej części domniemanej półziemianki zlokalizowana była świetnie zachowana studnia o konstrukcji zrębowej na planie kwadratu o wymiarach ok. 1x1 m. Zachowana wysokość dranic wynosiła około 3 m. Całkowita głębokość studni od powierzchni jej uchwycenia wynosiła 4,5 m.

Jak wspomniano wyżej, dość liczną grupę obiektów stanowiły dymarki, czyli piece hutnicze typu kotlinkowego używane do wytopu żelaza. Wśród nich można wyróżnić dwie kategorie obiektów: silnie zniszczone, przemieszane i znajdowane w wypełniskach nowożytnych jam gospodarczych pozostałości kloców żużla oraz kotlinki z rozdrobnionym, kruchym żużlem i warstwą spalenizny.

Łącznie, w trakcie badań archeologicznych w Chrzanowie Małym pozyskano 5360 fragmentów ceramiki w tym dzbanów, mis, pokrywek i garnków, 1155 fragmentów kości zwierzęcych, 16 fragmentów kafli, 15 zabytków metalowych, 50 fragmentów szkieł, 13 monet, 6, fragmentów polepy, 6 dachówek (zachowanych fragmentarycznie), fragmenty główki fajki, zniszczony widelec kościany.

Na podstawie wymienionego materiału zabytkowego można wyróżnić dwie fazy zasiedlenia i użytkowania terenu. Pierwsza, związana jest z funkcjonowaniem osady hutniczej tzw. kultury przeworskiej, datowanej na późny okres lateński i okres rzymski. Druga faza natomiast jest datowana na 1. połowę XVI-XIX wieku.