„Stara papiernia” w Pruszkowie zabytkiem

piątek, 25 maja 2018 08:31

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków - Jakub Lewicki podpisał decyzję o wpisie do rejestru zabytków budynku mieszkalnego Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego, zwanego „starą papiernią”, wzniesionego ok. 1890 r., położonego przy Broniewskiego 1A w Pruszkowie, z uwagi na zachowane wartości historyczne, artystyczne i naukowe.

Budynek wzmiankowany jest jako wzniesiony przez nieznanego inwestora na potrzeby nigdy nie uruchomionej fabryki tapet, czemu zawdzięcza swą zwyczajową nazwę „papiernia”. Obiekt powstał na terenie Żbikowa w pobliżu Pruszkowa, wówczas osady fabrycznej. Po prawdopodobnym fiasku przedsięwzięcia związanego z produkcją tapet, budynek stał się własnością kolei. Nastąpiło to w l. 1895-1901, gdy wraz z dynamicznie postępującym rozwojem kolejnictwa i wzrastającymi potrzebami produkcyjnymi, przeprowadzono budowę kompleksu kolejowych zakładów remontowych, obsługujących Drogę Żelazną Warszawsko-Wiedeńską, z wewnętrzną infrastrukturą skomunikowaną systemem bocznic, z przebiegającą przez Pruszków linią kolejową. Właśnie z tym przedsięwzięciem należy wiązać przejęcie tzw. papierni przez zakłady na cele mieszkalne dla pracowników warsztatów oraz wymuszoną zmianą funkcji adaptacji budynku. Zakłady w dwudziestoleciu międzywojennym uległy stopniowej rozbudowie do kompleksu liczącego przeszło 20 obiektów, przemianowano na Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego. W czasie II wojny światowej w budynku papierni w l. 1940-41 funkcjonował obóz karny dla miejscowych Żydów. Obiekt pozostał jednak poza obrębem założonego w 1944 r. w obiektach ZNTK obozu przejściowego Durchgangslager 121 dla wysiedlanej ludności Warszawy. Po 1945 r. budynek stał się ponownie własnością ZNTK i wciąż służy celom mieszkalnym.

Obiekt jest materialnym świadectwem rozwoju osady fabrycznej w końcu XIX w. Jako gmach towarzyszący zakładom remontowym kolejnictwa, stanowiący zespół o rozbudowanej strukturze z zapleczem mieszkalnym i obsługą administracyjną był największym tego typu kompleksem na terenie ówczesnego państwa polskiego. Pomimo, że wczesna historia budynku jest słabo rozpoznana i szybko stał się on własnością kolei, w lokalnej tradycji do dziś przetrwała jego charakterystyczna nazwa. Wśród obiektów w obrębie ZNTK gmach papierni jest budynkiem o indywidualnym wyrazie, wyróżniającym się m.in. tynkowanymi elewacjami. Jego wartość artystyczna wynika z walorów zachowanej bez przekształceń formy, bogatej artykulacji architektonicznej elewacji, szerokiego repertuaru zastosowanych rozwiązań zdobniczych oraz asymetrii dwuczłonowej bryły, zapewniającej majestatycznej sylwecie budynku malowniczość. Na bogaty i stosunkowo dobrze zachowany detal architektoniczny elewacji papierni składają się jednolite pasowe boniowanie parteru, nadproża okienne z układu klińców w formie łuku pełnego bądź odcinkowego, kostkowe gzymsy nad dwiema wyższymi kondygnacjami oraz medaliony między oknami pionu klatki schodowej wschodniej. Pod wydatnym okapem dachu zachował się ciąg kroksztynów. Jedna z klatek schodowych wyposażona jest w drewniane stopnie, drewniane balustrady z toczonych tralek oraz deskowe podłogi, zachodnia otrzymała betonowe schody, częściowo ze stopnicami z piaskowca, obwiedzione metalową nitowaną balustradą prętową. Na klatkach schodowych przetrwały w dwóch miejscach pary oryginalnych żeliwnych drzwiczek do wlotów kominowych z reliefowymi wizerunkami kominiarzy.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

< Poprzednia		Następna >