Brwinowski dom z kuczką w rejestrze zabytków

poniedziałek, 14 stycznia 2019 13:30

W dniu 9 stycznia 2019 roku Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków podpisał decyzję o wpisie do rejestru zabytków budynku mieszkalnego przy ul. Grodziskiej 10 w Brwinowie.

Niewielką dwukondygnacyjną kamienicę czynszową wzniesiono ok. 1910 roku przy ul. Grodziskiej, stanowiącej dawny trakt przecinający tutejszą wieś, łączący Warszawę z Grodziskiem. Budynek pochodzi z wczesnego okresu rozwoju miejscowości, będącego efektem przeprowadzonej w 1902 roku parcelacji dóbr brwinowskich, należących od l. 50 XIX wieku wraz z pobliskim folwarkiem Wilhelmów (późniejszą Podkową Leśną) do rodziny Lilpopów.

Budynek zyskał zwartą trzykondygnacyjną bryłę krytą dwuspadowym dachem. Od frontu i od tyłu został urozmaicony ryzalitami o półokrągłych szczytach, dekorowanych geometrycznymi motywami o proweniencji secesyjnej. Również w tę stylistykę wpisuje się oparty na wycinku koła charakterystyczny wykrój frontowego otworu okiennego. W kamienicy zachował się nieprzekształcony układ przestrzenny oraz liczne elementy wyposażenia m.in. drewniana klatka schodowa, komplet stolarki drzwiowej i okiennej a także przykłady pieców kaflowych, w tym kilku o charakterze ozdobnym.

Przed wybuchem drugiej wojny światowej budynek należał do brwinowskiego przedsiębiorcy Jankiela Karwassera, który prowadził tu skład węgla i drzewa. Już wówczas na parterze znajdowały się lokale usługowe, zaś pozostałe mieszkania przeznaczone były na wynajem. Właściciel wraz z rodziną mieszkał na piętrze w większym mieszkaniu usytuowanym we wschodniej części budynku, w którym według zachowanych relacji, w momencie rozpoczęcia szabatu miejscowe rodziny wyznania mojżeszowego, spotykały się na wspólną modlitwę prowadzoną przez rabina z Grodziska Mazowieckiego.

Materialnymi pozostałościami ich bytności są ocalałe elementy i relikty. Najcenniejszym jest kuczka zlokalizowana od strony ogrodu w mieszkaniu właścicieli, zrealizowana w postaci zabudowanego balkonu najprawdopodobniej w latach 30 XX w konstrukcji wspornikowej z belek stalowych typu Kleina, obudowanej następnie konstrukcją drewnianą z zachowaną oryginalną stolarką wielokwaterowych okien. Powstały w ten sposób wykusz stanowił architektoniczny wariant szałasu związanego z obchodami żydowskiego święta Sukkot (z hebr. Sukka = szałas), w brzmieniu polskim Święta Szałasów lub Namiotów, służący przez siedem dni świątecznych za symboliczne schronienie, na pamiątkę wędrówki Żydów przez pustynię.

Kuczki najczęściej wznoszone były tymczasowo w okresie świątecznym w formie namiotów na podwórzu lub jako prowizoryczne zadaszenia konstruowane na balkonach budynków. W zakresie typologii brwinowski zabytek wpisuje się w szeroko rozpowszechniony wariant kuczki stałej w formie zabudowanego drewnianego balkoniku. Kuczki trwale zespolone z budynkiem stanowiące substytut namiotu to zjawisko charakterystyczne dla Polski uzasadnione względami klimatycznymi. Ich nieodzownym elementem był otwierany dach - jedyny ślad przywiązania do tradycyjnych przepisów religijnych. Znikające z pejzażu polskich miejscowości cenne historycznie obiekty są charakterystycznym unikatowym elementem dziedzictwa żydowskiego w Polsce. Szczególnie licznie zabytki tego typu przetrwały w Łodzi i Lublinie. Na Mazowszu kilka kuczek w formie balkonów zachowało się na terenie Płocka, pojedyncze przykłady można odnaleźć także w Radomiu i w innych miejscowościach.

Brwinowska kamienica prezentuje znaczne wartości zabytkowe. Wzniesiona na początku XX w. stanowi czytelny dokument zagospodarowania miejscowości i jest charakterystycznym przykładem formy małomiasteczkowej kamienicy czynszowej z symetryczną kompozycją bryły od strony ulicy. W swym zachowanym bez zakłóceń kształcie z dyskretnie wprowadzonym detalem obrazuje ówczesne trendy budowlane i rozwiązania stylistyczne zaadoptowane do mniej wystawnych form budownictwa podwarszawskich miejscowości. Jednocześnie przechowując materialne ślady obecności przedstawicieli społeczności żydowskiej, liczącej w Brwinowie przed wybuchem drugiej wojny światowej około kilkadziesiąt rodzin, posiada szczególną wartość historyczną i dokumentacyjną jako świadectwo kulturowej różnorodności tych terenów.

< Poprzednia		Następna >