Nowy wpis do rejestru zabytków w Warszawie

wtorek, 23 kwietnia 2019 15:42

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków klatki schodowej (westybul i schody) budynku Towarzystwa Ubezpieczeń „Rossya” (ob. Banku PKO Oddział 1 w Warszawie), zlokalizowanej w Warszawie przy ul. Marszałkowskiej 124, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Towarzystwo Ubezpieczeń „Rossya” zostało założone w Petersburgu w 1881 r. z inicjatywy grupy bankierów działających na terenie Imperium Rosyjskiego, za zgodą ówczesnego cara Aleksandra III. Pokaźny kapitał spółki (4 mln rubli), bogata oferta ubezpieczeniowa (8 typów polis) oraz aktywna działalność reklamowa umożliwiły szybki rozwój firmy oraz rozszerzenie działalności w kraju i zagranicą. Filie Towarzystwa powstały m.in. w Atenach, Belgradzie, Berlinie, Nowym Jorku czy Stambule. Oddział Towarzystwa w Królestwie Polskim został powołany w 1881 r., a jego kierownikiem do czasu zawieszenia działalności (1915) był Henryk Barylski. Od 1918 r., w związku z nacjonalizacją firm prywatnych w Rosji Radzieckiej, majątek Towarzystwa uległ stopniowej nacjonalizacji. Nie dotyczyło to nieruchomości pozostających poza Rosją, które przeszły na własność utworzonych na zrębach Towarzystwa „Rossya” nowych spółek. W 1920 r. nad majątkiem Towarzystwa został ustalony przymusowy zarząd państwowy. W 1936 r. Towarzystwo zostało rozwiązane, a gmach przy ul. Marszałkowskiej 124 zakupiony przez Pocztową Kasę Oszczędności. W 1956 r. przeszedł na rzecz Skarbu Państwa.

W 1944 r. budynek stał się kwaterą Komendy Obszaru Warszawskiego AK. W wyniku działań wojskowych i bombardowań z przełomu sierpnia i września 1944 r. gmach został częściowo uszkodzony i wypalony. W 1945 r. Wydział Inspekcji Budowlanej dzielnicy Śródmieście wstrzymał samowolną rozbiórkę budynku przy ul. Marszałkowskiej 124, pozwalając na odbudowę dwóch sklepów mieszczących się na parterze d. gmachu Towarzystwa Ubezpieczeń, a także wykonanie prac niezbędnych do usunięcia zagrożenia budowlanego, jednak już rok później zdecydowano o rozebraniu kondygnacji powyżej drugiego piętra. W 1947 r. zatwierdzono plany adaptacji budynku na potrzeby siedziby Powszechnej Kasy Oszczędności (PKO), wykonane przez prof. Bohdana Lacherta. Architekt przewidział m.in. zachowanie reprezentacyjnej klatki schodowej, westybulu z kolumnadą na pierwszym piętrze oraz zasadniczego układu funkcjonalno-przestrzennego piwnicy, parteru i pierwszego piętra. Pozwolenie na budowę uzyskano w 1947 r., a prace zakończono w 1949 r. W latach 90. XX w. zrealizowano przebudowę gmachu, obejmującą m.in. wykonanie okładzin na elewacji.

Dawny gmach Towarzystwa Ubezpieczeń „Rossya” był przykładem luksusowej kamienicy wielkomiejskiej. Świadczy o tym zachowana do czasów współczesnych klatka schodowa o kunsztownej dekoracji. Poszczególne jej elementy zostały wykonane z materiałów wysokiej jakości, a kute ręcznie balustrady opracowano w znanej warszawskiej Fabryce Wyrobów Żelaznych, Konstrukcji i Ornamentów „H. Zieleziński”, w której przygotowano m.in. ogrodzenie pomnika Adama Mickiewicza odsłoniętego w grudniu 1898 r. Warto wspomnieć o jej przemyślanym układzie funkcjonalnym, starannym doborze materiałów oraz kompozycji wnętrza, nadających dosyć prostej, dwubiegowej klatce schodowej monumentalny charakter, opracowaniu marmurowych stopni, indywidualnym potraktowaniu wypełnień przęseł balustrady czy formie ażurowych słupków flankujących półpiętro westybulu .

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >