Budynek koszarowy dawnych Małych Koszar Ułańskich w rejestrze zabytków

piątek, 02 sierpnia 2019 09:39

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynku koszarowego dawnych Małych Koszar Ułańskich, położonego w Warszawie przy ul. Szwoleżerów 7a, wraz ze strefą otoczenia, z uwagi na niewątpliwe walory artystyczne, historyczne oraz naukowe obiektu.

Obecność wojska na terenie Jazdowa i Łazienek sięga 1784 r., kiedy Stanisław August Poniatowski przekazał wojsku zamek Ujazdowski wraz z częścią założenia ogrodowego. Tzw. Małe Koszary Ułańskie, stanowiące początkowo zaplecze dla wojsk stacjonujących w Koszarach Ułańskich, zostały wydzielone w latach trzydziestych XIX w. Na przełomie XIX i XX w. nastąpiła rozbudowa i przekształcenie zagospodarowania Małych Koszar Ułańskich. W tym czasie wzniesiono budynki murowane w środkowej części działki, a dolny odcinek ul. Agrykola został przemianowany na ul. Ułańską. Na terenie koszar łazienkowskich, ze względu na bliskość znajdującej się w Belwederze i Łazienkach Królewskich rezydencji carskiej, stacjonowały m.in. Podolski Pułk Kirasjerów Gwardii, Pułk Ułanów Gwardii Jego Cesarskiej Mości oraz Pułk Huzarów Gwardii. W pierwszych latach XX w. w rejonie koszar łazienkowskich rozpoczęto realizację kilku inwestycji wojskowych. W tym czasie wzniesiono m.in. budynki Sworowskiego Korpusu Kadetów (1899-1902) oraz Folwark Łazienkowski (po 1901). Najprawdopodobniej również wówczas podjęto także dalsze prace zmieniające dotychczasowy układ funkcjonalno-przestrzenny Małych Koszar Ułańskich.

Dokładna data wzniesienia budynku koszarowego nr 3 przy ul. Szwoleżerów 7a jest trudna do ustalenia. Cechy stylistyczne, m.in. kubatura, rozplanowanie, opracowanie detalu architektonicznego są charakterystyczne dla wznoszonej na terenie Jazdowa rosyjskiej architektury wojskowej. Plan Lindleya dowodzi, iż budynek powstał po 1897 r. Natomiast z zachowanych dokumentów w Centralnym Archiwum Wojskowym wynika, że co najmniej do 1912 r. na terenie Twierdzy Warszawa wznoszono budynki wojskowe o analogicznej stylistyce. W związku z ewakuacją wojsk rosyjskich z Warszawy w czasie I wojny światowej należy przyjąć, że budynek przy ul. Szwoleżerów został wzniesiony najpóźniej przed 1915 r.

Po I wojnie światowej rosyjskie zabudowania wojskowe na terenie Warszawy przeszły na własność Wojska Polskiego, a od początku lat dwudziestych XX w. na terenie Małych Koszar Ułańskich stacjonował 1. Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego. Z okresu tego zachowała się bogata dokumentacja fotograficzna Narcyza Witczaka-Witaczyńskiego ilustrująca życie codzienne kawalerii wojskowej. W 1928 r. wzdłuż ul. Szwoleżerów wykonane zostało ogrodzenie o żelbetowej podmurówce, natomiast na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych na terenie Małych Koszar wzniesiono nowe budynki mieszkalne z Funduszu Kwaterunku Wojskowego: przy ul. Czerniakowskiej 153a (ob. nie istnieje), oraz przy ul. Szwoleżerów 7. W czasie II wojny światowej budynek koszarowy przy ul. Szwoleżerów 7a został uszkodzony: zniszczono częściowo więźbę i strop ostatniej kondygnacji we wschodniej i środkowej części budynku. Po odbudowie został przeznaczony na cele mieszkaniowe, które pełni do dnia dzisiejszego.

O wartości artystycznej budynku świadczy przede wszystkim zastosowany bogaty ceglany detal architektoniczny, na który składają się gzymsy, fryzy, lizeny z arkadkowaniem, oprawa architektoniczna otworów okiennych i drzwiowych. Dbałość o szczegóły i staranność wykonania widoczna jest m.in. w opracowaniu gzymsu wieńczącego czy kominów w dawnych pomieszczeniach sanitarnych. Na uwagę zasługuje również umiejętne połączenie opracowania elewacji i wnętrz z pełnioną funkcją. Zróżnicowanie między ścianą północną a ścianami bocznymi i południową podkreśla reprezentacyjny charakter elewacji frontowej, przeznaczonej do oglądu przez użytkowników oraz mieszkańców miasta. Konwencjonalny rzut i gabaryty bryły zostały przełamane dzięki wprowadzeniu dwóch pseudoryzlitów oraz skrzydeł z łącznikami w układzie lustrzanym. Przyjęte rozwiązania, pomimo czerpania z form typowych, stanowią przykład indywidualnej i bogatej stylistycznie budowli wojskowej. Cechy te sprawiają, iż budynek przy ul. Szwoleżerów 7a stanowi doskonały przykład rosyjskiej architektury wojskowej zaadaptowanej w okresie późniejszym na potrzeby wojska polskiego.

Ponadto zachowany do dnia dzisiejszego budynek, znajdujący się na terenie dawnych Małych Koszar Ułańskich, ma wysoką wartość historyczną, jako materialne świadectwo obecności na tym obszarze carskich jednostek wojskowych. Powiększenie obszaru koszar wojskowych i stałe inwestycje na tym terenie świadczą o roli, jaką pełniły one na terenie Twierdzy Warszawa. Po opuszczeniu miasta przez Rosjan koszary łazienkowskie zostały zajęte przez wojska niemieckie, a po 1918 roku polskie. Ciągłość sposobu użytkowania koszar została podtrzymana w dwudziestoleciu międzywojennym. Stacjonujące na terenie Koszar Ujazdowskich wojsko odegrało znaczącą rolę w czasie przewrotu majowego w 1926 r. W latach 1927-1939 żołnierze służący w szwadronie stacjonującym na terenie Koszar Ułańskich pełnili funkcje reprezentacyjne i służbę wartowniczą w Belwederze. Tym samym zachowana zabudowa koszarowa stanowi istotne świadectwo historyczne rozwoju budownictwa wojskowego oraz obecności szeregu formacji wojskowych na terenie Warszawy.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >