XIII Kolonia Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Żoliborzu w rejestrze zabytków

piątek, 02 sierpnia 2019 13:28

Podjąłem decyzję o wpisaniu do rejestru zabytków budynku XIII Kolonii Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Żoliborzu, tzw. Domu dla samotnych oraz budynku usługowego tzw. Gospody pod gruszą, wzniesionych w latach 1947-48, wg projektu arch. Barbary i Stanisława Brukalskich, położonych przy ul. Ks. Jerzego Popiełuszki 16 i 16 A w Warszawie wraz z terenem posesji, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Budynek XIII kolonii przy ul. Ks. Jerzego Popiełuszki 16 i 16 A (dawniej ul. Stołecznej) wraz z budynkiem usługowym (restauracyjnym) to ostatnia z kolonii mieszkaniowych wybudowanych na terenie Osiedla WSM „Żoliborz Centralny”. Projekt koncepcyjny ww. budynków powstał ok. 1945 r. Budynek mieszkalno-użytkowy założony został na rzucie zbliżonym do prostokąta, z krótkim, poprzecznym skrzydłem od strony zachodniej oraz ryzalitem przy południowo-zachodnim narożniku. Jest on czterokondygnacyjny, podpiwniczony, murowany, przekryty dachem czterospadowym o niskim kącie nachylenia. Elewacje zostały opracowane za pomocą jasnej fakturowej wyprawy tynkarskiej, o pionowych żłobieniach, których wertykalizm przełamują wyrobione w tynku horyzontalne linie, akcentujące górną i dolną granicę kondygnacji, jej środek oraz linie otworów okiennych.

Elementem charakterystycznym budynku jest klatka schodowa zlokalizowana w południowo-wschodnim narożniku budynku, założona na wycinku koła, o podkreślonym za pomocą rytmiki okien spiralnym biegu schodów. Na uwagę zasługuje również mozaikowa dekoracja posadzki klatki schodowej. Wewnątrz budynku zachował się czytelny układ funkcjonalno-przestrzenny, z wydzieloną częścią mieszkaniową i reprezentacyjnym holem wspartym na dwóch słupach: pierwszym przy stopniach prowadzących do lokali, drugim przy klatce schodowej, opracowanych za pomocą drutu owiniętego spiralnie wokół filaru.

Dwukondygnacyjny, podpiwniczony budynek użytkowy tzw. Gospoda pod gruszą, zaprojektowany na potrzeby restauracji (ob. siedziba przedszkola), połączony został z budynkiem mieszkalnym za pomocą łącznika. Dawna Gospoda to budynek podpiwniczony, o rozczłonkowanej bryle, założony na rzucie zbliżonym do odwróconej litery „T”. Składa się z trzech połączonych ze sobą brył o różnej wysokości: dwóch, usytuowanych prostopadle do budynku mieszkalno-użytkowego, prostokątnych, przylegających do siebie budynków o dwóch kondygnacjach nadziemnych. Dynamikę bryły podkreśla opracowanie elewacji za pomocą cegły silikatowej oraz tynku, a także zmienna artykulacja okien. Wejście do budynku dawnej Gospody znajduje się w łączniku.

Kolonia XIII jest przykładem przemyślanej kompozycji architektonicznej, umiejętnie wpisanej w przestrzeń osiedla WSM. Barbara i Stanisław Brukalscy należeli do współtwórców grupy Praesens, która nawiązywała do założeń grup Bauhausu i de Stijl. Jej celem była standaryzacja rozwiązań architektonicznych, uprzemysłowienie oraz odejście od tradycyjnych form stosowanych w architekturze. Doświadczenia te zaowocowały w realizacjach późniejszych, m.in. zabudowie wznoszonej po 1945 r., a ich doskonałym przykładem jest przedmiotowy budynek. Unikatowy charakter Kolonii XIII polega również na zaproponowanym programie funkcjonalnym, który pomimo współczesnych przekształceń w dalszym ciągu stanowi świadectwo zrealizowanej i funkcjonującej przez pewien czas idei architektury społecznej.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >