Kolejna praska kamienica w rejestrze zabytków

piątek, 04 października 2019 14:47

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicy Barańskich (budynku frontowego wraz z oficynami i terenem posesji), położonej w Warszawie przy ul. Środkowej 11 z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe obiektu.

Budynek przy ul. Środkowej 11 (d. nr hip. 1232-PR) został wzniesiony na części dawnej działki hip. 71 i 71A, która w 1902 r. została podzielona na mniejsze posesje przy ul. Środkowej 9 i 11. Pierwszym właścicielem działki została Julia Germanowna Roselfeld. W 1913 r. kolejny właściciel, Antoni Barański uzyskał pozwolenie na budowę kamienicy, która została wzniesiona w 1914 r. Projektant kamienicy nie jest znany. Pierwotnie przewidywano wzniesienie kamienicy czterokondygnacyjnej, ostatecznie wybudowano budynek o większych gabarytach, przypuszczalnie oficyna północna została wzniesiona nieco później. W 1917 r. nieruchomość zakupił Franciszek Areus, a w 1923 r. Lejba i Jakub Gelieber. W 1925 r. właścicielami kamienicy zostało małżeństwo Anna i Stanisław Turkowscy. Kamienica składała się wówczas z sześciokondygnacyjnego budynku frontowego o charakterze mieszkalnym z lokalami użytkowymi na parterze, dwóch siedmiokondygnacyjnych oficyn, jednopiętrowych murowanych oficyn od strony południowej, dwóch oficyn poprzecznych oraz wozowni, szopy i pomieszczeń gospodarczych. W dwudziestoleciu międzywojennym w budynku frontowym mieściła się siedziba Towarzystwa Bibliotek Powszechnych, a oficyny zostały zaadaptowane na potrzeby zakładu wędliniarskiego Stanisława Turkowskiego. W tym też czasie nadbudowano jedną z oficyn południowych z przeznaczeniem na funkcje magazynowo-administracyjne oraz wykonano taras nad oficyną poprzeczną. Po II wojnie światowej kamienica wraz z zakładem została upaństwowiona. Po kilku latach zaniechano produkcji wędlin, a oficyny w tylnej części działki i zabudowania fabryczne, z wyjątkiem jednego budynku przekształconego wówczas na funkcje mieszkalne, zostały rozebrane. W 2015 r. kamienica została zwrócona przedwojennym właścicielom.

Kamienica, stanowiąca wartościowy przykład architektury wczesnomodernistycznej, łączącej wpływy secesji i uproszczonego klasycyzmu, jest jednym z cenniejszych elementów historycznej zabudowy ul. Środkowej. Monumentalny i reprezentacyjny charakter budynku podkreślono poprzez jego gabaryty, dominujące nad ówczesną zabudową ulicy, a także zastosowaną dekorację: wyważony i oszczędny detal elewacji wzbogacony o wyszukaną formę szczytu i otworu okiennego w środkowej osi, zwieńczenia pseudoryzalitów oraz balkony. Zastosowanie detalu w formie stylizowanych głów i rozety pod wykuszem stanowi natomiast świadectwo trwałości estetyki z przełomu XIX i XX w. oraz popularności tradycyjnej dekoracji sztukatorskiej. Wewnątrz budynku zachował się w znacznym stopniu oryginalny wystrój: drewniane schody z balustradą o szerokich, drewnianych słupkach i profilach tworzących ramę gęsto wypełnioną pionowymi szczeblinami, dwuskrzydłowe drzwi z bogatą dekoracją snycerską i szkleniem w górnej płycinie. Wewnątrz, w większości lokali znajdują się parkiety taflowe i z klepki, wewnętrzna stolarka drzwiowa z mosiężnymi okuciami, sporadycznie dekoracja sztukatorska (rozety). Na szczególną uwagę zasługują zachowane w kilku lokalach piece ceramiczne o bogatej secesyjnej i klasycyzującej dekoracji.

Wartość historyczna budynku wiąże się z rozwijającym się na początku XX w. ruchem budowlanym, który był konsekwencją lokalizacji na terenie Pragi zakładów przemysłowych oraz rozwoju sieci komunikacyjnej. Popularność i rosnący prestiż Nowej Pragi wiązał się z budowa budynków o wielkomiejskim charakterze, czego przykładem jest kamienica przy ul. Środkowej 11. Nie bez znaczenia jest również związek budynku z rodziną Turkowskich, właścicieli mieszczącego się w oficynach budynku, cenionego przez warszawiaków zakładu wędliniarskiego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >