Budynki koszarowe zabytkiem

piątek, 18 października 2019 14:54

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków zachodniej części zespołu budowalnego dawnych Koszar Mokotowskich, obejmującego nieruchomości położone przy ul. Rakowieckiej 2D oraz ul. Wiśniowej 56, 56 A-D w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe obiektu.

Zespół Koszar Mokotowskich został wzniesiony w l. 1900-04 na terenie tzw. Mokotowskiego Pola Wojennego, służącego do ćwiczeń pułków kawaleryjskich stacjonujących na terenie Koszar Łazienkowskich. Zabudowania wzniesiono na potrzeby Lejb-Gwardyjskiego Keksholmskiego Pułku Piechoty im. Cesarza Austriackiego, od którego wziął nazwę Plac Unii Lubelskiej (d. jako rondo Mokotowskie lub Kekshomolskie), jednak w budynkach stacjonowały także Wołyński, Sankt-Petersburski i Litewski Lejb-Gwardyjski Pułk Piechoty. W dwudziestoleciu międzywojennym na terenie Koszar Mokotowskich stacjonowały oddziały Wojska Polskiego: I Pułk Lotniczy, Dywizjon Artylerii Zenitowej w 1933 r. przekształcony w 1. Pułk Artylerii Przeciwlotniczej im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego. W części północnej mieściła się siedziba Departamentu Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych. W czasie II wojny światowej na terenie Koszar Mokotowskich stacjonował niemiecki Dywizjon Artylerii (Flakkaserne) oraz wojska SS (Schutzstaffel). W czasie Powstania Warszawskiego na terenie koszar stacjonowały dodatkowe oddziały bojowe, w tym batalion grenadierów pancernych SS. W 1945 r. zespół koszar został zajęty przez Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego. W połowie lat pięćdziesiątych część zabudowań rozebrano w związku z budową gmachu rządowego przy ul. Puławskiej 2A/Batorego 5, zajmowanego obecnie przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (d. siedziba Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego). Zabudowa ta podzieliła teren koszar na dwa zespoły – wschodni z częściowo zachowanym sposobem użytkowania oraz zachodni, pełniący obecnie funkcje edukacyjne i administracyjne. Od lat sześćdziesiątych po stronie zachodniej zaczęło zmieniać sposób użytkowania niektórych budynków, częściowo wyburzać starą i wprowadzać nową zabudowę. Budynek przy ul. Rakowieckiej 2D został podzielony i oddany różnym użytkownikom (w tym Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych), natomiast zabudowa na działce 14/1 została zagospodarowana na potrzeby edukacyjne. W latach 1948-56 w budynku przy ul. Wiśniowej 56 mieścił się Korpus Kadetów im. gen. Karola Świerczewskiego, następnie Szkoła Ogólnokształcąca nr 49 i Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 5, od 1963 r. Liceum Techniczne.

Budynki znajdujące się na terenie zachodniej części dawnych koszar mokotowskich są przykładem spójnej architektonicznie grupy obiektów wojskowych, pozostających względem siebie w utrwalonych historycznie relacjach funkcjonalnych i przestrzennych. Wysokie walory typologiczne i dokumentacyjne przedmiotowych budynków widoczne są w takich cechach i elementach jak zastosowanie cegły licowej do opracowania ścian zewnętrznych oraz uproszczonego, neoklasycystycznego stylu stanowiącego emanację władzy cesarskiej, w tym dekoracji architektonicznej w postaci cokołów, gzymsów, lizen, opraw okiennych i drzwiowych. Zastosowanie charakterystycznych dla rosyjskiego budownictwa wojskowego form i rozwiązań nie pozbawiło ww. zabudowy indywidualnego wyrazu architektonicznego o wartości artystycznej. Na szczególną uwagę zasługuje bogata dekoracja budynków koszarowych przy ul. Rakowieckiej 2D i przy ul. Wiśniowej 56, z rozbudowanym gzymsem i boniowaniem pseudoryzalitów oraz oprawą otworów okiennych. Reprezentacyjny charakter budynków zapewniać miały jego gabaryty oraz akcenty architektoniczne w środkowej oraz skrajnych osiach budynku. Elementy te wydobyto poprzez zagospodarowanie przestrzeni z niezabudowanym przedpolem (placem ćwiczeń) umożliwiającym ukazanie skali zabudowy. Dekorację architektoniczną w postaci niskiego cokołu, gzymsu schodkowego i ząbkowania uzyskały także budynki gospodarcze. Dzięki temu, pomimo zróżnicowanego rzutu i rozplanowania budynku, zachowały one spójny charakter z całym założeniem.

Zachowany zespół budowlany ma również wysoką wartość historyczną. Zabudowa działek nr ew. 14/1, 15 i 16 stanowi materialne świadectwo obecności na tym obszarze jednostek wojskowych (rosyjskich, niemieckich, polskich) oraz ciągłości sposobu użytkowania, które utrzymało się do końca lat pięćdziesiątych XX w. W pierwszych latach funkcjonowania Koszary Lejb-Gwardyjskiego Keksholmskiego Pułku stanowiły ważne zaplecze koszarowo-logistyczne systemu umocnień Twierdzy Warszawa, pełniły również funkcje reprezentacyjne. Były one jednym z największych i najnowocześniejszych zespołów budowlanych zaplecza twierdzy (posiadały własną kanalizację i zasilanie elektryczne), z tego też względu pełniły strategiczną funkcję dla wojsk rosyjskich (1915 r.) i niemieckich (po 1915 r.) oraz Wojska Polskiego w dwudziestoleciu międzywojennym. W czasie II wojny światowej koszary zostały zajęte przez wojska niemieckie, co miało istotny wpływ na działania wojenne na terenie Mokotowa oraz losy Powstania Warszawskiego. Militarna funkcja całej zabudowy została podtrzymana także po 1945 r., natomiast wraz z budową gmachu przy ul. Rakowieckiej 2A / Batorego 5 i podziałem koszar, część zachodnia utraciła funkcje wojskowe. Równie istotna jest wartość naukowa, której nośnikiem są budynki przy ul. Rakowieckiej 2D i ul. Wiśniowej 56, 56A-D. Wspomniana zabudowa stanowi istotne źródło wiedzy na temat historii architektury militarnej okresu carskiego na ziemiach polskich. Pomimo dokonanych przekształceń ich pierwotna forma jest nadal czytelna, stanowi więc ważne ogniwo badań porównawczych oraz analiz typologicznych w obrębie historii architektury militarnej i jej zróżnicowania funkcjonalnego. O wartości naukowej świadczą ponadto warstwa materialna budynków, m.in. technologia wykonania, użyte materiały budowlane, zastosowany detal architektoniczny, jak również rozwiązania techniczne i funkcjonalne zabudowy i jej rozplanowania.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >