Willa na terenie d. gorzelni Henryków zabytkiem

piątek, 25 października 2019 11:56

Podjąłem decyzję o wpisaniu do rejestru zabytków budynku mieszkalnego, znajdującego się na terenie d. gorzelni drożdżowej „Henryków”, położonego w Warszawie przy ul. Klasyków 10, z uwagi na zachowane wartości historyczne, artystyczne i naukowe obiektu.

Gorzelnia drożdżowa „Henryków” należąca do przemysłowca Henryka Bienenthala została wzniesiona na terenie d. folwarku Dąbrówka w l. 1902-04, w związku z rozbudową infrastruktury komunikacyjnej (kolej wąskotorowa Warszawa-Jabłonna). Pierwotna zabudowa fabryki obejmowała usytuowane w południowej części posesji zabudowania fabryczne: spichrz (ob. nie istnieje), drożdżownię, magazyn gotowego spirytusu, w środkowej części działki budynek mieszkalny (tzw. willa) oraz usytuowany od strony północnej, przy drodze dojazdowej budynek portierni. Wzdłuż północnej, wschodniej oraz południowej granicy działki znajdowały się niewielkie domy przeznaczone dla pracowników fabryki (ob. nie istnieją). Wszystkie zabudowania wzniesiono z nieotynkowanej, ciemnoczerwonej cegły, z analogicznym detalem architektonicznym. Willa, czasem identyfikowana jako budynek mieszkalny kadry kierowniczej, najprawdopodobniej łączyła funkcje mieszkalne z administracyjnymi. W 1911 r. fabrykę przejęła firma braci Szpilfogel i M. Szerszewskiego. Zakład kontynuował działalność w dwudziestoleciu międzywojennym oraz w czasie II wojny światowej. Wówczas też budynek zaczął pełnić funkcję administracyjną, co wiązało się z pewnymi zmianami układu funkcjonalno-przestrzennego. W 1949 r. zakład produkcyjny drożdżowni przeniesiono do Józefowa p. Ożarowem Mazowieckim. Od lat 50. XX w. na terenie zakładów funkcjonowała Warszawska Fabryka Syntetyków Zapachowych (później: Fabryka Substancji Zapachowych „Pollena-Aroma”). Budynek mieszkalny został wówczas dostosowany do funkcji pomocniczych i socjalnych, obecnie jest nieużytkowany.

Obiekt jest cennym przykładem wolnostojącej willi w otoczeniu zieleni pochodzącej z początku XX w. Na wartości artystyczne budynku składa się rozczłonkowana bryła urozmaicona gankami wejściowymi i drewnianą werandą, ceglana artykulacja elewacji zewnętrznych, zastosowanie elementów dekoracyjnych takich jak: żeliwny balkon, oprawa snycerska werandy wraz z witrażowymi oknami o wielobarwnym oszkleniu. Architektura budynku wyróżnia się ponadto nawiązanymi do ceglanego budownictwa przemysłowego, wynikającego z lokalizacji i powiązań funkcjonalno przestrzennych z zabudową całego zespołu fabrycznego dawnej drożdżowni. Przemysłowa stylistyka obiektu widoczna jest w zastosowaniu cegły licowej do opracowania ścian zewnętrznych, wprowadzeniu uproszczonego detalu architektonicznego w postaci gzymsów, fryzu, lizen, parapetów czy łuków nadokiennych. Budynek posiada tym samym istotny walor typologiczny jako przykład budynku mieszkalnego, wkomponowanego w stylistykę zespołu budowlanego fabryki.

Pomimo złego stanu zachowania i widocznych przekształceń nośnikiem wartości artystycznych jest również wnętrze budynku, z częściowo czytelnym układem funkcjonalno-przestrzennym, o czym świadczą m.in. zachowane, oryginalne klatki schodowe, dekoracyjna żeliwna balustrada schodów, pozostałości oryginalnej malatury na klatkach schodowych oraz w pomieszczeniach mieszkalnych. Czytelna jest również pierwotna forma ramowo-płycinowej stolarki drzwiowej, z zachowanymi profilowanymi ościeżnicami. Wyjątkowy charakter budynku uzyskano dzięki wprowadzeniu zadaszonego tarasu o dekoracyjnym przeszkleniu i drewnianych aplikacjach, czerpiących z architektury drewnianej popularnej w XIX w. w miejscowościach letniskowych okalających Warszawę. Wartość historyczna budynku wiąże się z działalnością d. gorzelni drożdżowej „Henryków”, która przyczyniła się do rozwoju gospodarczego i ekonomicznego dzielnicy, a w dwudziestoleciu międzywojennym stała się jednym z największych producentów drożdży i spirytusu na krajowym rynku. Budynek zachował swoją historyczną formę bez większych zmian i stanowi wyjątkowe w skali miasta świadectwo stylistycznych powiązań architektury mieszkaniowej i przemysłowej, gustu epoki, preferencji artystycznych, ale także prestiżu jakim cieszyła się podwarszawska gorzelnia drożdżowa „Henryków”. Nie bez znaczenia jest również fakt, że budynek jest jednym z nielicznych zachowanych niemal całkowicie w historycznej formie pofabrycznych budynków mieszkalno-administracyjnych na terenie Warszawy, a związany z nim zakład produkcyjny miał duży wpływ na rozwój miasta i przekształcenia urbanistyczne w obrębie dzielnicy Białołęka. Wartość naukowa budynku wynika jego z warstwy materialnej, m.in. technologii wykonania, użytych materiałów budowlanych i ich opracowania, w tym dekoracji malarskiej wnętrz, jak również rozwiązań technicznych i funkcjonalnych, cechujących architekturę początku XX w. Ponadto, budynek stanowi cenne źródło wiedzy na temat architektury mieszkalnej w zespołach przemysłowych, trwałości form historycznych, w tym popularnego od 3. ćwierci XIX w. żeliwnego detalu architektonicznego oraz form stylistycznych dekoracji wnętrz mieszkalnych. Historia budynku jest również ważnym przyczynkiem do badań nad rozwojem dzielnicy oraz działalności na jej terenie przemysłowca Henryka Bienenthala.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >