Plebania parafii św. Barbary przy ul. Nowogrodzkiej 51 w Warszawie wpisana do rejestru zabytków

piątek, 20 grudnia 2019 10:29

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynku plebanii parafii św. Barbary, położonego w Warszawie przy ul. Nowogrodzkiej 51, z uwagi na zachowane wartości historyczne.

Budynek obecnej plebanii (dawnej wikariatki) parafii św. Barbary przy ul. Nowogrodzkiej 51 zlokalizowany jest na terenie dawnego Cmentarza Świętokrzyskiego i bezpośrednio związany z jego historią. Cmentarz został założony w 1781 r. na terenach dawnej jurydyki należącej do Zgromadzenia Księży Misjonarzy świętego Wincentego á Paulo przy kościele św. Krzyża. Na terenie cmentarza wzniesiono murowane katakumby oraz domek dla służby cmentarnej, a w dalszej kolejności kościół cmentarny św. Barbary. Ok. 1784 r. zabudowa została uzupełniona o dwie kostnice. W latach 20. XIX w. liczba pochówków na cmentarzu sięgnęła już ok. 100 000, w związku z tym podjęto próby zamknięcia cmentarza, które ostatecznie nastąpiło w 1836 r. W następnych dziesięcioleciach cmentarz wraz z zabudowaniami popadał w ruinę, ostatecznie w latach 60. XIX w. został zlikwidowany, a ostatnie mogiły ekshumowane. W 1866 r. założono parafię św. Barbary, której przekazano pozostałości terenów dawnego cmentarza. Po 1866 r. wzniesiono budynek najstarszej plebanii parafialnej. W dalszej kolejności uporządkowano teren, wzniesiono kilka pomniejszych obiektów oraz zainicjowano budowę głównej świątyni parafii (ukończonej w 1886 r.). W 1884 r. (data na attyce) ukończono budowę wikariatki (obecnej plebanii) na miejscu domku dozorcy cmentarza i z wykorzystaniem jego piwnic z końca XVIII w. W latach 80. XIX w. zabudowa parafialna uzupełniona została m.in. o murowane stacje Drogi Krzyżowej oraz mauzoleum rodziny Przeździeckich. Na początku XX w. teren parafii otoczony został nowym ogrodzeniem metalowym na wysokiej podmurówce. W okresie II wojny światowej zniszczenia zabudowań parafialnych nastąpiły już we wrześniu 1939 r. Eksplozja amunicji zgromadzonej na terenie dawnego cmentarza uszkodziła większość zabudowań, a wikariatka została wypalona. W 1941 r. przystąpiono do naprawy świątyń, a w 1942 r. przeprowadzono przebudowę wikariatki z nadbudową o jedno piętro (zachowano w znacznym stopniu pierwotną artykulację elewacji, w zwieńczeniu nowej części powtórzono oryginalny gzyms i attykę). Zabudowania parafialne uległy największym zniszczeniom w 1944 r., w grudniu kościół św. Piotra i Pawła wysadzono w powietrze, dawna plebania została znacznie uszkodzona, z oficyny w tylnej części działki pozostała jedynie jedna ściana, a wikariatka została ponownie spalona (ocalały ściany obwodowe w odbudowanych gabarytach, klatka schodowa i jedno mieszkanie na parterze). W okresie powojennym na miejscu dawnej plebani wzniesiony został dom katechetyczny, natomiast dawną wikariatkę odbudowano i przeznaczono na plebanię. W 2. poł. lat 80. XX w. po płn. stronie plebani wzniesiono dom katechetyczno-administracyjny połączony nadwieszonym łącznikiem z budynkiem historycznym, a aneks klatki schodowej w tylnej części budynku został poszerzony.

Budynek w chwili obecnej zawiera w swojej strukturze architektonicznej cztery główne fazy zabudowy: relikty dawnego budynku cmentarnego w płd. części piwnic z końca XVIII w., płn. część piwnic i mury obwodowe dwóch dolnych kondygnacji z końca XIX w., nadbudowę z 1942 r. wraz z klatką schodową oraz elementy późniejsze z okresu powojennej odbudowy oraz współczesne głównie w zakresie wystroju wnętrz i wyposażenia (m.in. współczesna stolarka okienna i w większości współczesna stolarka drzwiowa, wykończenie podłóg, ścian) oraz trzy dobudówki. Na elewacji zachowała się przedwojenna tabliczka adresowa, istniejąca nisza z ikoną Matki Bożej przeniesiona została znad okna na pierwszym piętrze. Przeprowadzone w ostatnich latach remonty wykonane zostały w oparciu o historyczny układ przestrzenny budynku oraz z wykorzystaniem jego historycznych murów obwodowych. W nadbudowanej części powtórzono pierwotną artykulację elewacji.

Wartość historyczna obiektu związana jest przede wszystkim z ciągłością trwania zabudowy parafii św. Barbary. Plebania, dawna wikariatka, jest nie tylko jednym z najstarszych budynków w okolicy, ale też obok kaplicy św. Barbary, jednym z cenniejszych elementów spuścizny architektonicznej parafii. Budynek obecnej plebanii, pomimo skromnej formy architektonicznej, zachował w znacznym stopniu pierwotny wygląd nadany mu w 1884 r. (utrwalony na fotografiach z okresu wojennego). Wprowadzona w 1942 r. nadbudowa, zachowana w okresie powojennych remontów budynku, powtarza formy historyczne zastosowane w dekoracji plebanii oraz w niewielkim stopniu wpływa na zmianę proporcji całej bryły. Najstarsze relikty obiektu wiążą się z początkami funkcjonowania parafii św. Barbary oraz historią jej głównej świątyni. Budynek jest również dokumentem epizodów związanych ze zniszczeniami II wojny światowej oraz heroicznymi próbami odbudowy obiektów cennych nie tylko ze względów użytkowych, ale też symbolicznych. Wartość historyczna obiektu jest tym większa, iż najstarsze relikty jego struktury budowlanej można wiązać z dużym prawdopodobieństwem z dziejami Cmentarza Świętokrzyskiego oraz ostatnimi dziesięcioleciami XVIII w.

Jednocześnie informuję, iż pismem z dn. 18.12.2019 r. współwłaściciele nieruchomości oświadczyli, iż nie kwestionują zawartych w decyzji ustaleń oraz nie przewidują odwołania od decyzji.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >