KAMIENICA IZAAKA ROTHBERGA PRZY UL. MARSZAŁKOWSKIEJ 66 W WARSZAWIE WPISANA DO REJESTRU ZABYTKÓW

wtorek, 28 stycznia 2020 15:36

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicy Izaaka Rothberga, położonej przy ul. Marszałkowskiej 66 w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne i naukowe.

Kamienica powstała na narożnej posesji oznaczonej numerem 1699, którą w 1894 roku od wieloletniej właścicielki Teresy Glückson nabył Izaak Rothberg, inwestujący w dochodowe nieruchomości w rozwijającym się centrum stolicy. Projekt budynku, wzniesionego w l. 1894-95, Rothberg powierzył zyskującemu wówczas rozgłos architektowi Stefanowi Szyllerowi, natomiast już w roku 1897 nieruchomość zakupiły siostry MacDonald – Teodozja i Cecylia Elżbieta. Do 1939 roku kamienica pozostawała w rękach ich spadkobierców.

Obiekt składa się z dwóch dwutraktowych skrzydeł przyulicznych i oficyn, zamykających obszerne prostokątne podwórze, wyposażonych łącznie w sześć klatek schodowych. Posiada zatem zasadnicze cechy typowego dla kamienicy mieszczańskiej układu komunikacyjno-przestrzennego, a jego wystrój i układ wnętrz odzwierciedla zróżnicowany standard poszczególnych segmentów o reprezentacyjnym lub służebnym charakterze.

Budynek otrzymał neogotycki wystrój elewacji i wpisywał się dawniej w ciąg trzech kamienic przy ul. Marszałkowskiej 66, 68/70 i 72, prezentujących średniowieczny kostium stylistyczny. Z powyższej grupy zachowały się tylko kamienice pod nr 66 i 72. Obiekt stanowi interesujący przykład adaptacji wątków piętnasto- i szesnastowiecznej architektury rezydencjonalnej. Jest to szczególnie czytelne w rozwiązaniu sekwencji portali przejazdu bramnego i niezachowanych obramień okiennych, inspirowanych formami portali wschodniego skrzydła Zamku na Wawelu z lat 1521-29, wiązanych z mistrzem Benedyktem i stanowiących oryginalne połączenie form późnogotyckich z wczesnorenesansowymi. Wysokiej klasy autorską koncepcję budynek zawdzięcza Stefanowi Szyllerowi – jednemu z najwybitniejszych polskich architektów przełomu XIX i XX wieku, zwolennikowi poszukiwania historycznych inspiracji na gruncie rodzimym, swobodnie operującemu cytatami architektonicznymi. Kamienica powstała u progu największych sukcesów architekta, na krótko przed realizacją szeregu prestiżowych zamówień, obejmujących m.in. projekty gmachów Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych (1896-1900) i Instytutu Politechnicznego (1898-1900). Dokumentuje zatem wczesny okres kariery Szyllera i jego mniej znane dokonania na polu architektury mieszkaniowej.

W wyniku działań wojennych spłonął dach oraz uszkodzony został narożnik kamienicy, który odbudowano bez ozdobnej wieżycy, a w latach 50. XX w. elewacje zostały oczyszczone z większości elementów artykulacji i detalu architektonicznego. Dawny wystrój został uwieczniony na licznych fotografiach (m.in. na zdjęciach Karola Pęcherskiego reprodukowanych poniżej), obecnie o jego walorach formalnych świadczą jedynie relikty zachowane od strony ul. Wilczej – m.in. balkony z neogotyckimi formami balustrad, zdobione maswerkami o motywach rybich pęcherzy lub ostrołukowymi arkadkami, schodkowy szczyt, który zachował inskrypcję „1894”, a w zwieńczeniu – żeliwny, ozdobny wiatrowskaz, (jeden z trzech oryginalnie wieńczących budynek).

Wyobrażenie o jakości i klasie zniszczonego wystroju daje najcenniejszy komponent budynku –dobrze zachowany wystrój i artykulacja przejazdu bramnego stanowiący stylistyczny unikat w skali Warszawy. Przejazd, przekryty sklepieniem krzyżowym, posiada zespół portalowych obramień, zdobionych ornamentem sznurowym ujmującym otwór i geometrycznym układem przenikających się laskowań w supraporcie. Kunsztownym formom portali odpowiadają osadzone w nich skrzydła drzwi o urozmaiconym, plastycznym opracowaniu płycin.

Budynek zachował w wysokim stopniu wystrój i wyposażenie klatek schodowych. Zachowały się między innymi stopnie wykończone płytami z białego marmuru i piaskowcem, ceramiczne wykończenie posadzek z wielobarwnych płytek w układach „kobiercowych”, a ponadto ozdobne metalowe balustrady o motywach esownic a także komplet oryginalnej stolarki drzwiowej z rozbudowanymi supraportami i z dekoracyjnym układem płycin – w klatce frontowej o bogatszej ornamentyce. Zachowały się również owalne medaliony na ścianach dekorowane motywami roślinnymi, stanowiące obramienia niezachowanych lamp gazowych. Ponadto przetrwały liczne oryginalne komponenty wykończenia wnętrz mieszkalnych o wysokich walorach artystycznych m.in. intarsjowane parkiety taflowe, zespoły sztukaterii oraz piece o gładkich lub reliefowych kaflach.

Niezależnie od zubożonego wyrazu plastycznego elewacji, kamienica prezentuje wysokie wartości artystyczne i naukowe jako budynek o nieprzekształconej bryle, z zachowanym fragmentarycznie wystrojem zewnętrznym, unikatowym wystrojem przejazdu bramnego oraz licznymi oryginalnymi komponentami eklektycznego wystroju wnętrz.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków