Kamienica Juliusza Nagórskiego przy ul. Targowej 15 w rejestrze zabytków

piątek, 31 lipca 2020 11:25

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicę Juliusza Nagórskiego wraz z terenem posesji, położoną w Warszawie przy ul. Targowej 15, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Do początku XX w. w południowej część ul. Targowej dominowały niskie budynki drewniane usytuowane w wzdłuż granic działek. Analogiczną formę miała zabudowa posesji przy ul. Targowej 15 (d.nr hip. 251-PR). W 1921 r. działka została zakupiona przez arch. Juliusza Nagórskiego (1887-1944) z przeznaczeniem na zabudowę mieszkaniową, być może rozważano także funkcje hotelowe. Projekt koncepcyjny kamienicy powstał najprawdopodobniej w 1927 r., projekt wstępny zatwierdzono rok później, początkowo jako budynek podpiwniczony o 6 kondygnacjach nadziemnych i 2 dziedzińcach połączonych przejazdem. W odróżnieniu od okolicznej zabudowy Nagórski zaprojektował od strony ul. Targowej dziedziniec otwarty, bez budynku frontowego.

Ze względu na trudności finansowe, budowa, a następnie opracowanie elewacji kamienicy trwało z przerwami aż do wybuchu II wojny światowej i nie zostało w pełni zakończone. W trakcie realizacji zdecydowano się na podwyższenie budynku o jedną kondygnację (z wyłączeniem skrzydła wzdłuż zachodniej granicy działki). Elewację opracowano za pomocą szarej cegły (przypuszczalnie planowano wykonanie okładziny kamiennej). Budynek przekryty został dachem płaskim, którego część zaadaptowano na taras dostępny ze znajdującego się na ostatniej kondygnacji lokalu. Elementem charakterystycznym budynku stały się cztery kioski szybów windowych, doświetlone za pomocą otworów okiennych, a także usytuowane od strony wewnętrznego dziedzińca kominy kotłowni centralnego ogrzewania. Na parterze budynku znajdowały się doświetlone za pomocą dużych witryn sklepowych lokale usługowe oraz garaż, natomiast na ostatnim piętrze mieszkanie i pracowania Juliusza Nagórskiego. W 1942 r. architekt sprzedał 1/2 udziałów budynku inż. Kazimierzowi Burnosowi, a rok później, temu samemu nabywcy dodatkowo 1/4 udziałów.

W czasie II wojny światowej w kamienicy mieścił się oddział 1 Urzędu Miar i Wag (Eichamt Warschau 1), część lokali przeznaczono na mieszkania dla niemieckich wojskowych. Z wyjątkiem uszkodzenia części dachu w wyniku ostrzału artyleryjskiego, budynek przetrwał wojnę bez większych zniszczeń. W 1944 r., po opuszczeniu tej części miasta przez Niemców w kamienicy mieszkali żołnierze rosyjscy. W 1946 r. budynek ponownie przeznaczony został na cele mieszkaniowe z usługami. Podejmowane po wojnie prace remontowe obejmowały naprawę uszkodzeń, remonty dachu, elewacji, instalacji, część lokali zostało wtórnie wydzielonych na mniejsze. W latach 70. XX w. przeprowadzono remont elewacji obejmujący m.in. uzupełnienie ubytków cegieł i wykonanie szarych tynków fakturowych. Ponadto postawiono ogrodzenie wydzielające pierwszy dziedziniec od ulicy.

Przedmiotowy budynek posiada istotne walory artystyczne jako indywidualnie zaprojektowane dzieło architektury mieszkalnej okresu dwudziestolecia międzywojennego. Nieruchomość wzniesiona pod koniec lat 20. XX w. łączy elementy reprezentacyjnej architektury modernistycznej z czynszowym, wielorodzinnym budynkiem mieszkaniowym, o wyższym standardzie mieszkań w części frontowej i niższym od strony wewnętrznego dziedzińca. Blokowe zestawienie brył budynku pozwoliło na wypracowanie indywidualnej formy artystycznej z półotwartym dziedzińcem frontowym i zamkniętym dziedzińcem wewnętrznym z niewielkimi ryzalitami od strony zachodniej. Sposób opracowania elewacji frontowych został powtórzony również od strony dziedzińca wewnętrznego, co nadaje całości spójny, jednorodny charakter. Rozwiązania formalne obiektu znajdują jednocześnie odzwierciedlenie w jego funkcjonalistycznym charakterze i potrzebie maksymalnego dostosowania do potrzeb użytkowych.

Walory artystyczne obiektu dostrzegalne są również w starannym opracowaniu detali na elewacji. Dekoracyjne opracowanie ściętych narożników, powtórzone w osiach ryzalitów budynków poprzecznych nawiązuje swoją formą do monumentalnych pilastrów, o uproszczonej, graficznej formie. Dekoracja ta powtórzona została w mniejszej skali w płycinach podokiennych. Zrównoważenie elementów horyzontalnych i wertykalnych uzyskane m.in. dzięki zastosowaniu płycin, płytkich pseudoryzalitów, a także wydatnej strefy cokołowej, gzymsów kordonowych czy fryzu uzyskano także dzięki wprowadzeniu elementów ornamentacyjnych w postaci balustrad zabezpieczających z motywem krzyżujących się ceowników. Podobny efekt starano się uzyskać poprzez bardziej dekoracyjne opracowanie przedsionków i holi na klatkach schodowych i wprowadzenie dźwigów windowych, kosztem dekoracji na wyższych piętrach.

Kamienica wiąże się również z postacią wybitnego, warszawskiego architekta Juliusza Nagórskiego, autora licznych budynków reprezentacyjnych i mieszkalnych, który nie tylko zaprojektował budynek, ale również mieszkał w nim i tworzył do czasu II wojny światowej. Kamienica jest nie tylko źródłem dla badań nad spuścizną architektoniczną Nagórskiego, ale również przyczynkiem do dziejów budownictwa mieszkaniowego na Pradze oraz rozwoju urbanistycznego miasta.