Kolejny „Ostaniec Wolski” wpisany do rejestru zabytków

wtorek, 15 września 2020 08:41

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych kamienicę położoną w Warszawie przy ul. Żelaznej 43, z uwagi na zachowane wartości historyczne, artystyczne i naukowe.

Posesja kamienicy pierwotnie wchodziła w skład nieruchomości należącej do hr. Stanisława Lessera, znanego warszawskiego bankiera, a od 1896 roku do przemysłowca i kolekcjonera sztuki Wilhelma Wellischa. Rozległy plac zlokalizowany pomiędzy ulicami Pańską i Sienną pozostawał przez dziesięciolecia niezagospodarowany jako działka inwestycyjna. Dopiero w 1911 r. wydzielono posesję nr 5802 sprzedaną dwóm wspólnikom, Szajnbergowi i Skowronkowi. W tym czasie powstała pięciokondygnacyjna kamienica o dwóch podwórzach.

W czasie drugiej wojny światowej budynek znalazł się poza granicami getta. W 1944 r. w obrębie barykad powstańczych wzdłuż ulicy Żelaznej doszło do krwawych starć, w wyniku których tutejsza zabudowa uległa znacznym zniszczeniom. Kamienica, przetrwała okres Powstania Warszawskiego częściowo wypalona i niemal pozbawiona dachu, z uszkodzeniami domu frontowego, skutkującymi rozbiórką górnej kondygnacji. Jej obecny stan jest wynikiem późniejszych zaniedbań, braku konserwacji i remontów. W 2019 r. przeprowadzono prace zabezpieczające elewację frontową oraz mury oficyny tylnej.

Budynek zachował pierwotny układ bryły z dwoma podwórzami otoczonymi symetrycznie rozmieszczonymi oficynami. Został wniesiony w technologii tradycyjnej z cegły ceramicznej ze stropami typu Kleina. Elewacja frontowa, pozbawiona ostatniej kondygnacji oraz partii wieńczących a także większości wystroju architektonicznego, zachowała jedynie elementy artykulacji – lizeny oraz resztki boniowania i skromnie dekorowane płyciny. Wydatny gzyms koronujący zdobiony kroksztynami równoważył proste podziały lizenowe. W obrębie elewacji oficyn przetrwała w znacznym stopniu stolarka okienna o wielokwaterowych podziałach oraz balustrady balkonowe.

W przeciwieństwie do skromnie dekorowanej fasady, przejazd bramny zachował wystawny wystrój o ciekawych rozwiązaniach materiałowych. Geometryczny układ ceramicznej okładziny dolnych partii ścian zestawiono ze sztukateryjną dekoracją górnych partii, odrzwi oraz stropu. Ściany u dołu licowane są pasem ciemnozielonych kafli, powyżej zaś pasami płytek iryzujących na kremowym tle. Rytm pilastrów o kapitelach dekorowanych medalionami w otoku gałązek laurowych znajduje przedłużenie w belkach stopu, tworząc ramy dla geometrycznej dekoracji stiukowej sufitu. Portale ujmujące drzwi wejściowe otrzymały bogato zdobione supraporty dekorowane triadami wieńców i drobnymi rozetami. Nad jednym z wejść pojawiają się dodatkowo pęki owoców z główką dziecięcą w zwieńczeniu. W stosunkowo dobrym stanie przetrwała posadzka bramy z kostki ceramicznej. Drugi przejazd pozbawiony śladów dekoracji prawdopodobnie miał charakter czysto utylitarny. U wlotu i wylotu każdego z prześwitów zachowały się kloszowe odboje. Szczególną wartość dokumentacyjną wykazuje unikatowa drewniana tablica na wizytówki lokatorów, zachowana na północnej ścianie pierwszego przejazdu.

Główne segmenty kamienicy obsługują dwie klatki reprezentacyjne, z których każda wyróżnia się zindywidualizowanym wyposażeniem. Klatka frontowa posiada schody wykończone piaskowcem. W poziomie ostatniej kondygnacji ocalał fragment secesyjnej balustrady o rozbudowanym deseniu z płynnych linii zdobionych motywami liści kasztanowca. Drugą z klatek wyposażono w schody wykończone szarym lastriko, obwiedzione stosunkowo dobrze zachowaną balustradą o dekoracyjnym układzie słupków i prętów. W obrębie klatek przetrwały także fragmenty ceramicznych posadzek oraz pojedyncze egzemplarze drzwi do lokali mieszkalnych.

Budynek w wysokim stopniu zachował swą dawną strukturę funkcjonalno-przestrzenną. Oryginalny rozkład uwzględniał po osiem lokali na kondygnacjach mieszkalnych. Kilka dużych mieszkań zachowało pierwotny układ z dwustronnym dostępem z klatek schodowych. Ocalały nieliczne fragmenty zniszczonych parkietów oraz w większości niekompletne piece kaflowe, a także zespoły sztukaterii sufitowych.

Niezależnie od ubytku substancji zabytkowej i złego stanu technicznego poszczególnych segmentów kamienica wykazuje znaczny walor autentyzmu. W zakresie wykończenia budynek prezentuje szeroki katalog rozwiązań architektonicznych i dekoracyjnych. Zachowany wystrój przejazdu oraz szczątkowo ocalałe wykończenie elewacji i wnętrz prezentuje repertuar zdobniczy, typowy dla początku drugiej dekady XX w. Charakterystyczna formuła stylistyczna opiera się na oszczędnie aplikowanym, płaszczyznowo traktowanym detalu, obejmującym głównie zgeometryzowane motywy roślinne oraz uproszczone motywy klasyczne z elementami stylistyki secesyjnej.

Kamienica jest jednym z zaledwie kilku obiektów dokumentujących dawny sposób zabudowy ul. Żelaznej, której szybki rozwój nastąpił na przełomie XIX i XX wieku. Okazała forma budynku zwraca uwagę na rosnące znaczenie i rangę ulicy, stanowiąc ważny architektoniczny dokument okresu jej świetności. Dotkliwy ubytek dawnej zabudowy dzielnicy pozwala uznać obiekt za jeden z reprezentatywnych przykładów tzw. Wolskich Ostańców, stanowiących unikatowe dziedzictwo, którego pozostałości wypierane są przez nowe obiekty, zacierające pierwotny charakter dawnych kwartałów zabudowy.