Cmentarz żydowski w Nasielsku w rejestrze zabytków

wtorek, 06 października 2020 10:23

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego cmentarz żydowski położony w Nasielsku, z uwagi na zachowane wartości historyczne.

Cmentarz znajduje się we wschodniej części Nasielska, na skraju miejscowości, w dolinie rzeczki Nasielnej, przy obecnej ulicy Kwiatowej. Zlokalizowany jest na działce o powierzchni ok. 2 ha, a istnienie nieruchomości cmentarnej w tym kształcie przed wybuchem drugiej wojny światowej znajduje potwierdzenie w dostępnych źródłach kartograficznych.

Historia cmentarza związana jest ściśle z rozwojem społeczności wyznania mojżeszowego w Nasielsku, który aż do XIX wieku stanowił miasto prywatne. Tutejsza gmina żydowska wykształciła się w XVII wieku, a cmentarz funkcjonował prawdopodobnie od wieku XVIII, chociaż jego powstanie datowane jest również w niektórych źródłach na okres wcześniejszy, związany z początkami lokalnej społeczności żydowskiej. Tutejsza gmina podlegała początkowo kahałowi w Tykocinie. Została wyodrębniona administracyjnie w XVIII wieku. Nowoutworzony kahał skupiał ludność żydowską ziemi zakroczymskiej, w tym gminy z Wyszkowa i Serocka. W okresie międzywojennym Nasielsk stanowił jedną z miejscowości województwa warszawskiego o najwyższym odsetku ludności żydowskiej. Ostateczny kres istnieniu liczącej ok. 3 tys. mieszkańców społeczności nastąpił po wybuchu II wojny światowej. W grudniu 1939 roku nasielscy Żydzi zostali wywiezieni z miejscowości, a cmentarz uległ dewastacji. Pozbawiona opieki nekropolia w latach powojennych ulegała dalszej degradacji. Nagrobki ze zdewastowanego cmentarza zostały przypuszczalnie przemieszczone a obszar cmentarza uległ naturalnemu zalesieniu. W 2012 roku udokumentowano in situ pojedyncze kamienie nagrobne, w tym także macewę granitową zidentyfikowaną dzięki inskrypcji jako nagrobek Awrahama Menachema. W 2019 roku, od strony ul. Kwiatowej, przy alei brzozowej ustawiono głaz pamiątkowy.

Cmentarz żydowski w Nasielsku jest istotnym składnikiem lokalnego dziedzictwa kulturowego. Funkcjonująca przez co najmniej dwustu lat żydowska nekropolia jest ważnym, trwałym śladem wielowiekowej obecności niegdyś bardzo licznej społeczności żydowskiej w Nasielsku, będąc zarazem istotnym świadectwem kulturowej różnorodności tych terenów. Zniszczony cmentarz przetrwał jako obszar niezabudowany, zalesiony, bez wtórnych form zagospodarowania. Teren, mimo iż zdegradowany i pozbawiony czytelnego układu przestrzennego jest miejscem pochówku o dużym znaczeniu historycznym, trwale związanym z dawną ludnością żydowską, a wartości niematerialne cmentarza jako miejsca pamięci współdecydują o zabytkowym charakterze przedmiotowego terenu.