Budynek administracyjny dawnego zespołu Warsztatów Kolei Nadwiślańskiej wpisany do rejestru zabytków

wtorek, 29 grudnia 2020 10:23

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynku dawnego zespołu zabudowy Warsztatów Kolei Nadwiślańskiej, położonego przy ul. Oliwskiej 14 w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe obiektu.

Dawny zespół warsztatów przy ul. Oliwskiej w Warszawie został wzniesiony w związku z budową Kolei Nadwiślańskiej (mławsko-kowelskiej). Główna warszawska stacja kolejowa Kolei Nadwiślańskiej została zbudowana w 1880 r. na Pradze, w dzielnicy Pelcowizna, w rejonie ob. ulicy Oliwskiej. Teren warsztatów zamykał się między ob. ulicami Oliwską, Pobrzańską i ob. Pożarową. W tym czasie na terenie stacji Praga wzniesiono zabudowania techniczne – parowozownie, zabudowania warsztatów kolejowych, magazyny i składy, a także budynki administracyjne. Odznaczały się one spójną stylistyką – były murowane z czerwonej cegły z elementami kamiennymi.

W 1897 r., zgodnie z koncesją, Koleje Nadwiślańskie zostały upaństwowione i włączone do tzw. Nadwiślańskich Skarbowych Dróg Żelaznych (1898). W czasie I wojny światowej, znaczna część taboru ruchomego, inwentarze i dokumentacje została wywieziona do Rosji, część infrastruktury nieruchomej zniszczono w czasie działań wojennych. W dwudziestoleciu międzywojennym na terenie stacji Praga znajdowały się warsztaty naprawcze parowozów osobowych i towarowych oraz wagonów towarowych, ponadto była ona miejscem postoju i przygotowania taboru kolejowego i składów pociągów. Budynek przy ul. Oliwskiej 14 pełnił najprawdopodobniej funkcję domu dla pracowników, być może w pewnym okresie wykorzystywany był jako budynek dyrekcji i biura warsztatów.

W 1939 r. zakłady naprawcze na Pradze zostały włączone w struktury kolei niemieckiej (Ostbahn-Ausbesserungswerke Warschau-Praga). Funkcjonowały one bez zmian do 1943 r., a następnie zostały rozbudowane. W drugiej połowie 1944 r., w związku ze zbliżającym się frontonem wojsko niemieckie większość budynków warsztatów zaminowało i wysadziło w powietrze.

Do czasów współczesnych zachowały się nieliczne przykłady zabudowy zespołu d. Kolei Nadwiślańskiej na stacji Praga, zlokalizowane głównie wzdłuż ul. Oliwskiej pod nr 9, 11B, 12, 14. Ze względu na zniszczenie większości budynków współtworzących dawny zespół Warsztatów Kolejowych nie zdecydowano się na odbudowę warsztatów. Po 1945 r. zachowane budynki zostały zaadaptowane na funkcje mieszkalne i użytkowe, co często wiązało się z ich częściowym przekształceniem.

Budynek przy ul. Oliwskiej 14 to jeden z nielicznych, zachowanych przykładów zabudowy dawnych Warsztatów Kolei Nadwiślańskiej, które wzniesione zostały w II połowie XIX w. Pomimo zmian i przekształceń dokonywanych w budynku po 1945 r. w dalszym ciągu czytelne są najważniejsze cechy charakteryzujące tę zabudowę. Przede wszystkim jest to zastosowanie cegły licowej do opracowania ścian zewnętrznych z bogatym detalem architektonicznym oraz kamiennych rustykowanych cokołów. Nawiązanie do popularnych w II poł. XIX w. form architektonicznych nie pozbawiło jednak budynku indywidualnego wyrazu architektonicznego o wysokiej wartości artystycznej. Na szczególną uwagę zasługuje rozczłonkowanie bryły, zaakcentowanie wejścia poprzez środkowy ryzalit oraz ceglany naczółek, bogata dekoracja otworów okiennych w ryzalitach bocznych. Na tle zachowanej zabudowy dawnych Warsztatów nieruchomość wyróżnia się ponadto centralną lokalizacją, wielkością oraz reprezentacyjnym charakterem wynikającym z funkcji.

Przedmiotowy budynek ma również wysoką wartość historyczną. Wiąże się on z działalnością zniszczonego w 1944 r. Zespołu Warsztatów Kolei nadwiślańskich z II połowy XIX w., które miały zasadniczy wpływ na rozwój kolei na terenie Warszawy oraz rozwój przestrzenny dzielnicy Targówek i Pelcowizna. Do czasów współczesnych zachowały się nieliczne, materialne świadectwa dziejów dawnych zakładów oraz związanych z nimi wydarzeń i postaci, co podnosi wartość przedmiotowej nieruchomości. Jednocześnie należy wskazać, iż w uznaniu wartości zabytkowych zabudowy dawnych Warsztatów Kolei Nadwiślańskiej do rejestru zabytków nieruchomych wpisany został budynek warsztatowy pochodzący z tegoż zespołu położony przy ul. Oliwskiej 11B (decyzja MWKZ z dn. 23.09.2019 r., nr rejestru A-1531). Natomiast remiza (ul. Kiejstuta 1) i budynek administracyjny (ul. Oliwska 12) figurują w wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków