Dworzec Warszawa-Śródmieście wpisany do rejestru zabytków

czwartek, 31 grudnia 2020 12:05

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego dworca Warszawa-Śródmieście z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe obiektu.

Dworzec Warszawa-Śródmieście został wzniesiony w latach 1954-1955 według projektu Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka. Był to zarazem pierwszy zrealizowany projekt dworca ww. duetu architektów. Wnętrza zrealizowano w latach 1962-1963 według projektu opracowanego przez zespół Zakładów Artystyczno-Badawczych Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie pod kierunkiem Jerzego Sołtana. O lokalizacji i formie dworca zadecydowała częściowo możliwość wykorzystania fragmentów konstrukcji Dworca Głównego i koncepcja zagospodarowania terenów wokół Pałacu Kultury i Nauki. Z uwagi na konieczność przykrycia wykopu wymuszoną zaplanowanym na lipiec 1955 r. otwarciem Pałacu, w pierwszym etapie prac zrealizowano pawilony i halę peronową w stanie surowym Obiekt oddano do użytku dopiero po ukończeniu wnętrz 29 września 1963 r., wraz z pozostałymi przystankami lewobrzeżnej Warszawy, zaś w późniejszym czasie otwarto łącznik z halą peronową Dworca Centralnego.

Koncepcję wnętrz dworcowych opracował w latach 1960-62 zespół Zakładów Artystyczno-Badawczych Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie powołanych do życia w 1954 przy Wydziale Architektury Wnętrz jako placówka badawczo-projektowa. Na czele grupy projektantów stanął Jerzy Sołtan wraz ze Zbigniewem Ihnatowiczem, a za poszczególne zagadnienia odpowiadali m.in.: Lech Tomaszewski (zagadnienia konstrukcyjne), Wojciech Fangor (opracowanie plastyczne), Bogusław Smyrski (informacja wizualna). Był to kompleksowy projekt, obejmujący koncepcję architektoniczno-estetyczną, wzornictwo, komunikację wizualną oraz zagadnienia akustyczne ze szczególnym zwróceniem uwagi na badanie wizualnych doznań pasażerów przemieszczających się w przestrzeni dworca i poruszających się pociągiem. Dworzec oferować miał wnętrze świetliste, urozmaicone intensywnymi akcentami mozaik, a kolorystyka, zabiegi fakturalne i rozproszone oświetlenie miały za zadanie zacierać wrażenie przebywania w podziemiu.

Dworzec zachował najważniejsze elementy swej struktury przestrzennej oraz rozwiązania wykończeniowe istotne dla odbioru całości. Pawilony z 1955 roku, poddane remontowi w 2014 roku, zachowały nieprzekształconą formę architektoniczną, okładziny i formy ślusarki okiennej. Przetrwały również elementy wykończeniowe i estetyzujące wnętrz, mimo że ekspozycja kompozycji ceramicznych została w większości zakłócona wtórną zabudową sukcesywnie wprowadzaną w wolne przestrzenie oraz wskutek wyodrębnienia nowych pomieszczeń.

Dworzec Warszawa-Śródmieście powstał przy współpracy kolejowej pracowni projektowej oraz środowiska twórców Akademii Sztuk Pięknych i w ówczesnych warunkach oferował optymalne rozwiązania zarówno pod względem funkcjonalno-komunikacyjnym jak i estetyczno-użytkowym a dwuetapowy proces realizacji obiektu unaocznia głębokie przemiany stylistyczne w dziedzinie architektury obiektów publicznych. Obiekt stanowi ilustrację tendencji w architekturze l. 50. i 60. XX w. będąc zarazem indywidualną kreacją zespołu wybitnych konstruktorów, architektów, artystów i projektantów jako przykład nowatorskich rozwiązań z zakresu architektury wnętrz, wzornictwa i materiałoznawstwa. Jego realizacja jest także istotnym elementem długofalowego i wieloetapowego projektu regulacji i usprawnienia warszawskiego węzła kolejowego a także kształtowania rozwiązań komunikacyjnych ścisłego centrum stolicy. Zarazem Dworzec Warszawa-Śródmieście zarówno w części naziemnej jak i podziemnej prezentuje wysokie walory artystyczne. Wizualnie zestrojone z sylwetką Pałacu Kultury i Nauki i wpisane w osiowy układ placu skromne bryły pawilonów, zachowane w niemal niezmienionym kształcie stanowią przykład zmodernizowanej wersji socrealizmu. Walory wnętrz uwidaczniają się w opracowaniu poszczególnych komponentów hali peronowej, przestronnych westybuli kasowych, a przede wszystkim w świadomie stosowanych kontrastach materiałów: wystroju kamieniarskiego zestawionego z surową fakturą betonu żwirowego i modnym materiałem ceramicznym a także z eksperymentalnymi tworzywami o właściwościach absorbujących dźwięk.

Szczególną okoliczność stanowi fakt, iż dworzec był prestiżową realizacją grupy projektowej Zakładów Artystyczno-Badawczych znakomicie ilustrującą założenia projektowe pracowni kładącej nacisk na integrację sztuk i kształtowanie bodźców wizualnych. Jest zarazem jedyną zachowaną w tak dobrym stanie realizacją zakładów, z których większość nie przetrwała bądź uległa daleko idącym przekształceniom (Ośrodek Sportowy „Warszawianka”, Bar „Wenecja”, Dom Towarowy DUKAT w Olsztynie).

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków