Cenna pamiątka Powstania Warszawskiego w rejestrze zabytków

piątek, 12 lutego 2021 09:42

Postanowiłem wpisać do rejestru zabytków ruchomych województwa mazowieckiego napis upamiętniający Antoniego Szczęsnego Godlewskiego, pseudonim „Antek Rozpylacz”, wykonany w 1945 r., znajdujący się na ścianie oficyny tylnej kamienicy przy ul. Brackiej 5 w Warszawie.

Na ścianie oficyny w podwórzy przy ul. Brackiej 5 zachował się pamiątkowy napis pisany majuskułą: „ANTEK ROZPYLACZ / POCHOWANY ZOSTAŁ NA CMENTARZU / POWĄZKI-WOISKOWE”, wykonany w 1945 r. przez Anielę Godlewską – matkę Antoniego Godlewskiego. Namalowany białą farbą zajmuje pole o wymiarach ok. 50 x 150 cm. Podłoże inskrypcji stanowi tynk wapienno piaskowym położony na murze ceglanym.

Antoni Szczęsny Godlewski urodził się w 1923 r w Warszawie. Podczas okupacji studiował na Tajnej Politechnice Warszawskiej. Walczył w Powstaniu Warszawskim w stopniu kaprala w batalionie szturmowym Korpusu Bezpieczeństwa [KB] „Sokół” [I Obwód "Radwan" (Śródmieście) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej - 2. Rejon "Litwin"]. Pseudonim „Antek Rozpylacz” związany był z używanym przez niego uzbrojeniem - pistoletem automatycznym marki Sten – zwanym potocznie w okresie Powstania Warszawskiego „rozpylaczem”. Wiele relacji związanych z powstańcem - dotyczących między innymi jego bojowej skuteczności i odwagi - utrwalonych zostało na taśmach Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego. Antoni Szczęsny Godlewski poległ 8 sierpnia 1944 r. w Alejach Jerozolimskich i został pochowany w powstańczej mogile na terenie podwórza przy ul. Brackiej 5. W konspiracyjnym periodyku z dnia 13 sierpnia 1944 r. zamieszczony zostało wspomnienie po Antku Rozpylaczu oraz relacja z pogrzebu: „9 sierpnia pochowali szturmowcy z grupy Sokoła najdzielniejszego ze swoich – Antka Rozpylacza. Ruchliwy jak iskra, wytrzymały jak stal i bezprzykładnie odważny, był ze swoim stenem wszędzie.” („Antek Rozpylacz…” [w:] „Biuletyn Informacyjny” nr 50-257 z 13 sierpnia 1944 r. s. 2). 2 października 1944 r. Antoni Szczęsny Godlewski został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy oraz Krzyżem Walecznych. Na wniosek rodziny w sierpniu 1945 r. dokonano ekshumacji zwłok, które przeniesiono na Cmentarz Wojskowy na Powązkach (kwatera A-17).

Zachowany napis posiada istotne wartości historyczne jako autentyczna pamiątka Powstania Warszawskiego, związana ponadto z jednym z najbardziej znanych uczestników tegoż powstania. Inskrypcja stanowi źródło historyczne dotyczące walk z okresu Powstania Warszawskiego w tym rejonie. Napis jest symbolicznym uhonorowaniem pamięci wybitnej postaci Antoniego Szczęsnego Godlewskiego, który stał się ikoną bohaterskiej młodzieży powstańczej: „Szczególny mir zdobył sobie Antek swą nadzwyczajną fantazją żołnierską i dzielnością”. („Antek Rozpylacz…” [w:] „Biuletyn Informacyjny” nr 50-257 z 13 sierpnia 1944 r., s. 2). O randze i wyjątkowości obiektu świadczy fakt, iż znajduje się w faktycznym miejscu pierwotnego pochówku powstańca (w wielu podwórzach kamienic w tym rejonie znajdowały się mogiły powstańców). Pozostawienie i ochrona napisu in situ, w jego oryginalnym otoczeniu, jest szczególnie istotna ze względu na zachowanie historycznej wiarygodności tego miejsca. Omawiane miejsce pamięci posiada duże znaczenie dla środowiska kombatanckiego i mieszkańców Warszawy - odbywają się w tym miejscu m.in. uroczystości związane z wybuchem Powstania Warszawskiego. Ochrona prawna obiektu leży w interesie społecznym definiowanym jako kultywowanie pamięci o jednym z najważniejszych wydarzeń w historii Warszawy oraz materialnych pamiątek związanych z jego uczestnikami.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków