Wieża wodna Zakładów Farmaceutycznych Polfa Tarchomin w rejestrze zabytków

piątek, 12 marca 2021 09:23

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego wieży wodnej Zakładów Farmaceutycznych Polfa Tarchomin, wzniesionej w 1954 r., według projektu Władysława Raczyńskiego i K. Bohatyrewicza, położonej w Warszawie przy ul. Aleksandra Fleminga 2, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe obiektu.

Budynek wieży wodnej powstał w kompleksie zakładów farmaceutycznych na warszawskim Tarchominie na terenie znacjonalizowanych po II wojnie światowej Zakładów Ludwika Spiessa. Niezwłocznie po zakończeniu działań wojennych przystąpiono do odbudowy zakładów, a już w 1947 r. uruchomiono produkcję penicyliny, zaś w 1953 – insuliny. W 1947 r. fabryka weszła w skład przedsiębiorstw Zjednoczenia Przemysłu Farmaceutycznego POLFA jako Tarchomińskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa. Rozbudowany kompleks fabryczny wymagał nowej wieży wodnej. Zatwierdzony w 1952 r. projekt obiektu został opracowany przez inż. arch. Władysława Raczyńskiego w Specjalistycznym Przedsiębiorstwie Projektowania Budownictwa Miejskiego - Miastoprojekt. Prace związane z budową przeprowadzono w 1954 r. Ostatecznie dopiero w 1957 r. wybrano docelowy projekt zwieńczenia wieży autorstwa inż. K. Bohatyrewicza, opracowany przez firmę BIPROFARM. Partie szczytowe otrzymały formę żelbetowej cylindrycznej nadbudówki ujętej konstrukcją wsporczą w postaci czwórnogu i nadciągów. Wkrótce żelbetowe zwieńczenie uzupełniono ażurowym neonem z logotypem zakładów Polfy wpisanym w koło.

Wieża wodna zakładów Polfy stanowi najbardziej wartościowy pod względem architektonicznym element założenia fabrycznego o niemal 200-letniej historii, kontynuującego przedwojenne tradycje produkcji farmaceutyków. Unikatowy obiekt architektury inżynieryjnej jest zarazem dokumentem szybkiej odbudowy polskiego przemysłu w nowych warunkach ustrojowych, a także ilustracją tendencji architektonicznych lat 50. XX wieku, a sam proces projektowy unaocznia zachodzące zmiany w panującej ówcześnie stylistyce. Obiekt stanowi zarazem przyczynek do badań nad twórczością Władysława Raczyńskiego (właśc. Nałęcz-Raczyńskiego), absolwenta Politechniki Warszawskiej (1922), autora projektów licznych budynków mieszkalnych w Warszawie. Budynek wieżowy stanowi ponadto ważny element krajobrazu architektonicznego dzielnicy i świadectwo fabrycznego charakteru dawnych przedmieść Warszawy. Wieża jest także cennym przykładem dzieła architektury inżynieryjnej, ilustrując ewolucję konstrukcji i formy wieżowych zbiorników wodnych. Posiada tym samym istotne wartości naukowe (dokumentacyjne) i historyczne.

Budowla wyróżnia się ponadto monumentalną, zwartą bryłą i unikatowym ukształtowaniem elewacji, kontrastującym z modernistyczną żelbetową formą zwieńczenia. Dekoracyjny efekt uzyskany dzięki zestawieniu szarej i czerwonej cegły licowej i wyrafinowany geometryczny deseń o wyrazistej fakturze świadczą o wysokich wartościach artystycznych obiektu. Jednocześnie, mimo unowocześnionej formy, przedmiotowa budowla zachowała typowe dla dawnych wież ciśnień elementy zaczerpnięte z dawnych epok stylowych, w tym przypadku uwidaczniające się w opracowaniu zewnętrznym, swobodnie nawiązującym do tradycyjnych technik zdobienia elewacji.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >