Nowy wpis do rejestru zabytków: Wojskowa Administracja Koszar Twierdzy Modlin

poniedziałek, 17 maja 2021 15:00

Postanowiłem wpisać do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budowle fortyfikacyjne i obiekty infrastruktury technicznej Twierdzy Modlin położone w rejonie ul. Księstwa Warszawskiego w Nowym Dworze Mazowieckim obejmujące: budynek dawnej działobitni napoleońskiej, późniejszej Wojskowej Administracji Koszar, wraz z murami oporowymi, południową galerię komunikacyjno-bojową, murowaną skarpę wału czoła półbastionu i północnego ramienia kleszcza oraz stok i koronę wału z przedpiersiem i drogą wałową. Postępowanie w sprawie przeprowadzone zostało w związku z wnioskiem organizacji społecznej Ogród Warszawa Stowarzyszenie na rzecz Krajobrazu Kulturowego.

Fortyfikacje obwodu wewnętrznego Twierdzy Modlin to najstarsza część twierdzy wzniesiona przez wojska napoleońskie w latach 1806-1807. Podczas rosyjskiej rozbudowy po 1831 r. skarpę napoleońską zachowano w niezmienionej formie i przedłużono w kierunku północnym murem Carnota z działobitnią w barku półbastionu. W tym czasie przebudowano działobitnię, jednak dokładny zakres zmian nie jest znany. Dalsza rozbudowa i modernizacja wiązała się z wykonaniem infrastruktury technicznej związanej z wprowadzeniem nowoczesnego systemem nawadniania Twierdzy Modlin, który w pełnym zakresie funkcjonował co najmniej od 1898 r. W dwudziestoleciu międzywojennym, po przejęciu Twierdzy przez Wojska Polskie, dokonano kolejnej modernizacji, polegającej przede wszystkim na wymianie części urządzeń na bardziej wydajne, wzniesiono także niewielki, wolnostojący budynek nowej pompowni, usytuowanej pomiędzy ujęciem wody a niskim wałem półbastionu. W związku z modernizacją sąsiadującego z zabudową budynku elektrowni „Narew” wewnątrz galerii skarpowej półbastionu wprowadzono system zbiorników na paliwo (wykonanych ze starych pontonów saperskich oraz zbiornika cysterny kolejowej), połączonych z budynkiem elektrowni za pomocą podziemnych rurociągów. W 1939 r. w wyniku działań wojennych uszkodzona została kaszyca ujęcia wody (wadliwie odtworzona przez Niemców), która po 1945 r. została zastąpiona studniami głębinowymi. Pozostałe elementy bez większych uszkodzeń funkcjonowały do lat siedemdziesiątych XX w.

Zabudowa będąca przedmiotem niniejszego wpisu obejmuje kilka budynków: d. działobitnię napoleońską, galerie strzelnicze wraz z umocnieniami ziemnymi usytuowane wzdłuż dawnego wąwozu fortecznego oraz rzeki Narwi, a także budynki techniczne (hydrofornię, dobudówkę przy południowym skrzydle wschodniej galerii strzelniczej). Spośród zabudowy wyróżnia się szczególnie d. działobitnia napoleońska, o dekoracyjnie opracowanej elewacji północnej (pilastry, łuki arkadowe, gzymsy i fryz na ścianie attykowej) oraz kamiennym detalu elewacji południowej (wsporniki). Pozostałe budynki, pomimo rezygnacji z rozbudowanego detalu architektonicznego, charakteryzuje staranne opracowanie ceglanych elewacji i profilowanych krawędzi płyt stropowych. Również wewnątrz widoczna jest dbałość o walor estetyczny dzięki zastosowaniu żeliwnych balustrad (d. działobitnia), posadzek ceramicznych, profilowanej stolarki drzwiowej. Dzięki temu każda ww. z budowli uzyskała indywidualny wyraz artystyczny. Umocnienia te wraz z zabudową, pomimo późniejszych przekształceń w dalszym ciągu są doskonale czytelne i stanowią integralny element panoramy widokowej wschodniego rejonu umocnień u zbiegu Wisły i Narwi.

Szczególnie wysoka wartość historyczną posiadają budowle fortyfikacyjne i obiekty infrastruktury technicznej Twierdzy Modlin wału wschodniego półbastionu i wschodniego kleszcza, południowo-wschodniego niskiego półbastionu na przedłużeniu południowego ramienia wschodniego kleszcza oraz odcinka umocnień łączącego obwód wewnętrzny z zespołem Bramy Ostrołęckiej w obwodzie zewnętrznym. Początki fortyfikacji w tym rejonie sięgają pierwszego dziesięciolecia XIX w., a zatem najstarszego etapu budowy Twierdzy Modlin. Stopniowa modernizacja, zastępowanie umocnień drewnianych konstrukcją murowano-ziemną oraz późniejsza rozbudowa w związku z doposażeniem Twierdzy w nowoczesny system nawadniania, jest świadectwem rangi Modlina – największego i najnowocześniejszego zespołu budowli do 1915 r. w systemie militarnym Cesarstwa Rosyjskiego na ziemiach Królestwa Polskiego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >