Neon „Cepelii” został wpisany do rejestru zabytków

piątek, 28 maja 2021 16:13

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków ruchomych województwa mazowieckiego reklamowego neonu semaforowy z logotypem „Cepelii” z 1974 r. (proj. Alfred Olszer, Pracownie Sztuk Plastycznych w Warszawie) umieszczonego na fasadzie budynku przy ul. Chmielnej 8 w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości zabytkowe obiektu.

Neon semaforowy zlokalizowany przy ul. Chmielnej 8 wykonany jest z rurek neonowych (o przekroju 20 mm) zamontowanych na ażurowej konstrukcji z kształtowników stalowych. Stanowił on jeden z komponentów zespołu neonów składających się na pierwotną kompozycję reklamy świetlnej zaprojektowanej dla siedziby Związku Spółdzielni Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Cepelia” (ob. Centralny Związek Spółdzielczości Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Cepelia” w Likwidacji) przy ówczesnej ul. Rutkowskiego (ob. ul. Chmielna). Szkic koncepcyjny reklamy neonowej wykonany został w Pracowniach Sztuk Plastycznych w Warszawie przez Alfreda Olszera (plastyka i neonistę) i zatwierdzony przez Naczelnego Plastyka Warszawy w 1974 r. Projekt zlecony przez inwestora zakładał wykonanie reklamy świetlnej na fasadzie budynku (napis „Cepelia” i poziome linie ciągnące się po jego bokach) oraz na zachodniej elewacji (napis „Cepelia”, umieszczony na dachu budynku oraz narożny semafor, składający się z szeregu poziomych linii oraz sylwety ludowego kogutka, stanowiącego znak graficzny „Cepelii”). Napisy i elementy reklamy neonowej pierwotnie umieszczone na elewacji oraz nad gzymsem koronującym zostały zdemontowane na przestrzeni ostatnich lat. Zachował się jedynie neon semaforowy przy południowo-zachodnim narożniku budynku.

Zachowany neon jako dzieło rzemiosła artystycznego i zabytek techniki posiada wartości artystyczne, historyczne i naukowe, uzasadniającego jego wpis do rejestru zabytków ruchomych. Wartości neonu należy odczytywać zgodnie z doktrynami urbanistycznymi minionej epoki - jako ikonograficzny znak rozpoznawczy identyfikujący zakład czy przedsiębiorstwo państwowe oraz plastyczny element kształtujący wnętrze ulicy, dynamizujący jej przestrzeń oraz pełniący funkcję doświetlenia. Neon, według prawideł teorii reklamy socjalistycznej, nawiązywał bezpośrednio do logo spółdzielni, jednocześnie mając za zadanie - jako ogólnodostępny nośnik i masowy środek przekazu - kształtowanie gustu estetycznego społeczeństwa poprzez swoją formę graficzną. Walory artystyczne objętego postępowaniem semafora neonowego, promującego „Cepelię”, przejawiają się w wyważonej kompozycji i kolorystyce dzieła. Neon z logo „Cepelii” zakomponowany jest w nowatorski i kreatywny sposób, nawiązując do ludowych wyrobów (ręcznie tkanych makat). Pomimo niewielkich uszkodzeń oraz faktu, iż stanowi on jedynie fragment pierwotnej zdekompletowanej reklamy, obiekt posiada wartości, które wynikają z zachowania oryginalnej skali, formy i kolorystyki. Walory plastyczne realizacji oraz dobra jakość warsztatowa stawiają ją w szeregu dzieł sztuki neonowej wartościowych pod względem artystycznym. Neon posiada również wartości historyczne, jako jeden z nielicznych zachowanych obiektów oryginalnej reklamy neonowej na terenie Warszawy. Zachowany neon semaforowy jako element reklamy świetlnej stanowi świadectwo plastyki i sztuki użytkowej okresu powojennego. Projekt ten jest przykładem działalności twórców neonów należących do zespołu Pracowni Sztyk Plastycznych w Warszawie (Alfred Olszer). Jego wartość historyczną podkreśla fakt, iż jest on materialnym świadectwem procesu neonizacji miasta, jaki miał miejsce w latach 60. I 70. XX w. Neon semaforowy dokumentuje także rozwój ówczesnej myśli technicznej oraz typowe rozwiązania konstrukcyjne stosowane w procesie projektowania, produkcji i montażu neonów, co stanowi o jego wartościach naukowych.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków