Kamienica Massalskich na warszawskiej Pradze w rejestrze zabytków

poniedziałek, 13 grudnia 2021 10:56

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicy położonej w Warszawie przy ul. Jagiellońskiej 9 (budynku frontowego wraz z oficynami i terenem posesji) z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe obiektu. Postępowanie przeprowadzone zostało w związku z wnioskiem organizacji społecznej Kolekcjonerzy Czasu. 

Budynek przy ul. Jagiellońskiej 9 powstał przy dawnej ul. Moskiewskiej, wytyczonej wraz z ul. Petersburską w ramach przeprowadzonej w 1864 r. regulacji Pragi, jako element gwiaździstego układu ulic wychodzących z ówczesnego Pl. Aleksandrowskiego. Nieruchomość, podobnie jak pobliska kamienica na rogu ul. Okrzei, stanowiła efekt działalności inwestorskiej rodziny książąt Massalskich, którzy ulokowali kapitał w praskich nieruchomościach u zbiegu dawnych ul. Brukowej i Moskiewskiej. Przed 1897 r. w obrębie posesji wzniesiono zespół oficyn, uzupełnionych następnie w pierwszej dekadzie XX w. skrzydłem frontowym z bocznymi segmentami. Książę Witold Massalski, prawdopodobnie główny inwestor, zdobył pozycję zawodową i majątek pracując jako inżynier przy budowie kolei w Rosji, zaś po powrocie do kraju w Dyrekcji Kolei Państwowych w Warszawie. Jego własność stanowił powstały na działce narożnej tzw. Dom pod Sowami, zaś przedmiotowa parcela w 1908 r. przeszła w ręce ks. Bronisława Massalskiego, któremu przypisuje się także autorstwo projektu kamienicy. Budynek przetrwał wojnę bez większych zniszczeń.

Kamienica przy ul. Jagiellońskiej 9 stanowi świadectwo kształtowania się okazałej zabudowy czynszowej najstarszej części Pragi, będącej owocem wzmożonego ruchu budowlanego na przeł. XIX i XX w.  Zespół zabudowy frontowej i oficynowej poprzez zróżnicowany charakter, gabaryt i standard budynków ilustruje dwuetapowy proces zabudowy posesji. Wystrój obiektu prezentuje zróżnicowany formalnie zespół elementów. Fasada o monumentalnych proporcjach posiada urozmaiconą, wyrazistą artykulację. Liczne pozostałości detalu rzeźbiarskiego obejmują gzymsy zdobione rzędami kroksztynów, zespoły płycin wypełnionych fryzami z muszelek, ząbkowaniem z motywami rozetek oraz liniowaniem. Wpływ secesji wiedeńskiej można zaobserwować w geometrycznych zdobieniach pod głowicami pilastrów z motywem koła i kaskadowego układu listew. 

Typowa dla pierwszej dekady XX w. stylistyka przejawia się także w prostych, zgeometryzowanych deseniach balustrad balkonów oraz schodów klatki frontowej, jak również w geometrycznych wzorach posadzek ceramicznych, w zdobieniach stalowych schodów o ażurowych prześwitach, czy w eklektycznych motywach sztukaterii głównej klatki.
 Z kolei w oficyny wyposażono w typowe schody drewniane zaopatrzone w tralkowe balustrady. Wewnątrz przetrwały tylko nieliczne komponenty wyposażenia mieszkań udokumentowane w lokalach skrzydła frontowego (m.in. piece kaflowe z ornamentalnym zwieńczeniem). Szczególną wartość dokumentacyjną posiada zachowana w elewacji oficyny kapliczka wnękowa oraz pozostałość zdroju podwórkowego.

Ponadto, w kontekście wartości historycznych i naukowych budynku istotny jest fakt wykorzystania kamienicy przez władze komunistyczne tuż po zakończeniu wojny. Istniejące okratowane okno na parterze budynku, jak również odkryte w toku oględzin materialne ślady istnienia cel więziennych w komórkach lokatorskich jednej z oficyn (kraty zabezpieczające wejścia oraz liczne napisy wyryte na ścianach, z których część opatrzono datami) potwierdzają istnienie pod tym adresem XV Komisariatu Milicji Obywatelskiej. Badania pod kątem ewentualnego wykorzystania obiektu przez aparat bezpieczeństwa PRL w okresie stalinowskim mogą stanowić przyczynek do dalszych ustaleń naukowych.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków