Nowy wpis do rejestru zabytków: willa „Szeliga” i pensjonat Nestorowiczówny w Otwocku

poniedziałek, 24 stycznia 2022 13:35

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie konsekwentnie podejmuje działania z zakresu ochrony prawnej drewnianego budownictwa letniskowego miejscowości podwarszawskich. W związku z powyższym podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kolejnych cennych przykładów tego typu zabudowy z terenu Otwocka położonych przy ul. Kościelnej 16 i 18.



Posesja położona przy ul. Kościelnej 16 i 18 (dawny numer 7 i 10) znajduje się w kwartale ul. Kościelnej, T. Kościuszki, F. Chopina, została wytyczona przed 1893 r. i należała wówczas do rodziny Zawadzkich. W tym czasie wzniesiono pierwszą zabudowę, obejmującą prawdopodobnie budynki nr 12, 16, 18. Od 1898 r. do lat 20. XX w budynku nr 16 (d. nr 7) mieścił się jeden z najbardziej cenionych w mieście pensjonatów należący do Jadwigi Nestorowiczówny, zachowały się dawne prospekty reklamowe zawierające fotografię obiektu. W 1906 r. nieruchomość stała się własnością p. Szeliskiej, od której pochodzi zwyczajowa nazwa posesji tzw. „Willa Szeliga”. W dn. 5.08 – 4.09.1915 r. w jednym z budynków na terenie posesji (ob. nieistniejącym) mieszkał Józef Piłsudski, który nie otrzymał pozwolenia ówczesnej niemieckiej władzy na przebywanie w Warszawie. Wydarzenie to upamiętnia obelisk usytuowany na rogu ul. T. Kościuszki i F. Chopina, ufundowany po śmierci Piłsudskiego przez mieszkańców miasta Otwocka.



Ok. 1915 r. działka przy ul. Kościelnej została zakupiona przez Oszera (Uszera) Perechodnika, który po przybyciu do Warszawy założył przy ul. Długiej 33 fabrykę kapeluszy damskich filcowych i słomkowych. W 1921 r. na posesji znajdowały się 3 drewniane budynki: piętrowy w narożniku działki (ob. nr 18), sąsiadujący z nim parterowy pensjonat Nesterowiczówny (ob. nr 16), do którego w tym samym roku dobudowano pomieszczenie kuchenne od strony południowej, parterowy dom w głębi działki (ob. nr 12) oraz drewniana zabudowa gospodarcza przy południowej granicy posesji: stróżówka, ustępy oraz drewutnie, na działce rosły m.in. sosny i akacje. W 1924 r. na posesji wzniesiono kolejny budynek mieszkalny (ob. nr 14) przeznaczony dla właściciela posesji, w kolejnych latach zmieniono przebieg południowej granicy działki i lokalizację budynków gospodarczych. W 1935 r. w budynku narożnym dokonano przebudowy wnętrz na pierwszym piętrze oraz wykonano kanalizację (projekty dot. ww. nieruchomości znajdują się w zbiorach Archiwum Państwowego w Warszawie odd. w Otwocku). Pomieszczenia w budynku nr 16 i 18 przeznaczone były na wynajem na cele mieszkaniowe oraz użytkowe: na parterze narożnego domu znajdował się sklep braci Pachulskich, sklep galanteryjny, w budynku swoje gabinety mieli dentystka K. Ch. A. Goldszmidt, lekarze Albert Emanuel (1910), Bronisław Grabiński, mieściła się tam także siedziba założonego na pocz. XX w. klubu inteligencji miejscowej „Spójnia” oraz (w tym samym lokalu) Towarzystwo Miłośników Radio „Emero”. W klubie organizowano spotkania i odczyty, m.in. Tadeusza Boya-Żeleńskiego.



W czasie II wojny światowej Perechodnik wraz z synami po nieudanej próbie zaciągnięcia się do Wojska Polskiego powrócił do Otwocka i po przesiedleniu zamieszkał wraz z rodziną w tamtejszym getcie. Budynki przy ul. Kościelnej zamieszkiwane były przez ludność polską, w większości wcześniejszych najemców lokali, z których wyłącznie jedna lokatorka, p. Dąbrowska umożliwiła małżeństwu Perechodników ukrycie się w wynajmowanym przez nią pokoju na piętrze (prawdopodobnie był to budynek przy ul. Kościelnej 18). Losy rodziny, z której większość została zamordowana w Treblince oraz w Warszawie, opisane zostały we wspomnieniach syna Oszera, Caleka Perechodnika, spisanych w 1943 r. Co najmniej od 1941 r. w budynku nr 18 mieściła się kancelaria Komornika Sądu Grodzkiego w Otwocku. Zabudowania przy ul. Kościelnej znajdujące się w tzw. polskiej dzielnicy przetrwały działania wojenne bez większych zniszczeń. Po zakończeniu II wojny światowej posesja powróciła do rąk Perechodników, a w 1947 r. została sprzedana, obecnie jest ona podzielona na kilka działek ewidencyjnych i stanowi własność prywatną.



Budynki przy ul. Kościelnej 16 i 18 posiadają unikatowe w skali miasta walory artystyczne jako indywidualnie zaprojektowane dzieło architektury uzdrowiskowej wzniesionej na przełomie XIX i XX w. Willa mieszkalna, późniejszy pensjonat Nestorowiczówny (nr 16), to budynek parterowy z piętrowym aneksem, stosunkowo skromnym detalem i czytelną konstrukcją budynku, charakterystyczną dla zabudowy z końca XIX w. Elementy dekoracyjne ograniczono do finezyjnie opracowanej kratownicy w szczytach ganków, ażurowej balustrady oraz szalunku o zróżnicowanym pionowym i poziomym układzie. Usytuowany przy granicy posesji 2-kondygnacyjny budynek narożny (nr 18) zaprojektowany został jako mieszkalno-użytkowy, o charakterystycznej oszalowanej elewacji z bogatym detalem architektonicznym, na który składają się oprawy otworów okiennych i drzwiowych z dekoracją snycerską, ażurowe balustrady, kratownice ganków oraz pomiędzy połaciami dachu, a także układ deskowania akcentujący tektonikę budynku.



Zabudowa przy ul. Kościelnej 16 i 18 ma wyjątkową w skali miasta wartość historyczną. Posesja wytyczona została w pierwszych latach istnienia Otwocka i została oznaczona na mapie Przewodnika po Otwocku i okolicach autorstwa Edmunda Diehla z 1893 r. Pierwotna zabudowa o charakterze willowym z założeniem ogrodowym nie zachowała się, jednak już pod koniec XIX w. na terenie posesji wzniesiono budynek nr 16, w którym od 1898 r. funkcjonował pensjonat Jadwigi Nestorowiczówny. Na przełomie XIX i XX w. wybudowano także budynek narożny nr 18, którego charakterystyczna sylwetka utrwalona została na fotografiach archiwalnych z początku wieku. W budynku nr 18 znajdował się m.in. oddział zamiejscowy istniejącego od 1857 r. w Warszawie składu Win i Towarów Kolonialnych „Bracia Pakulscy” oraz siedziba klubu inteligencji miejscowej „Spójnia”, którego działalność miała istotne znaczenie dla pielęgnowania polskości w czasach zaborów, a w dwudziestoleciu międzywojennym rozwoju kulturalnego lokalnej społeczności.



Zachowane archiwalne projekty zabudowy posesji oraz przebudowy obu budynków świadczą o zmieniających się potrzebach mieszkańców. Z uwagi na fakt, iż wiele przykładów historycznej zabudowy drewnianej w Otwocku uległa zniszczeniu, a zachowane obiekty często nie posiadają dokumentacji archiwalnej, możliwość weryfikacji poszczególnych faz budowlanych z zachowaną materialną tkanką znacznie podnośni wartość naukową budynków przy ul. Kościelnej 16 i 18. Ponadto zachowały się archiwalne fotografie oraz reklamy pensjonatu i sklepu, a także anonse prasowe lekarzy przyjmujących w budynku nadając mu tym samym rangę cennego dokumentu historii Otwocka jako miasta uzdrowiskowego i letniskowego. Istotnym źródłem wiedzy jest również wspomniany pamiętnik Perechodnika obrazujący dramatyczne losy ludności żydowskiej z terenu Otwocka w czasie II wojny światowej.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >