Symbol odbudowy stolicy trafił do rejestru zabytków

piątek, 04 lutego 2022 16:47

Wpisałem do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynek położony przy ul. Nowy Świat 15/17 w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.



Budynek pod adresem Nowy Świat 15/17 powstał w latach 1948 – 1951 według projektu Zygmunta Stępińskiego i Mieczysława Kuźmy na miejscu dwóch kamienic zniszczonych w czasie II wojny światowej (dawne działki hipoteczne numer 1266-1267A i 1265B). Jak relacjonowano w ówczesnej prasie („Stolica”, 1948, nr 31): „trzeba było wznieść taki dom, który by z jednej strony harmonizował z zabytkową zabudową Nowego Światu, z drugiej nawiązywał w odpowiedni sposób do współczesnej wysokiej, bo pięciopiętrowej zabudowy Alei”. Budynek wpisywał się w realizowany przez ówczesne władze program ideowy, w założeniu miał to być „gmach godny wielkiego dzieła jakie prowadzi naczelna Rada odbudowy Warszawy”, co znalazło odzwierciedlenie w inskrypcji wykutej na elewacji budynku od strony Al. Jerozolimskich „CAŁY NARÓD BUDUJE SWOJĄ STOLICĘ”. Ze względu na eksponowaną lokalizację budynkowi nadano propagandowy charakter, a jego rangę podkreślono poprzez umieszczenie w nim tymczasowo Naczelnej Rady Odbudowy m.st. Warszawy. Na parterze zaprojektowano przestrzeń kawiarnianą z tarasem do lokalizacji ogródka letniego, na piętrze salę zebrań, w piwnicy przestrzeń wystawową. Nie zrealizowano zamierzeń zakładających usytuowanie przed budynkiem grupy rzeźbiarskiej upamiętniającej zamach na Niemców w „Cafe Clubie” oraz uzupełnienie otoczenia budynku o zieleń projektowaną.



Po oddaniu obiektu do użytku w 1950 r. był on czasowo wykorzystywany przez Związek Zawodowy Pracowników Kultury i Sztuki, ostatecznie stał się siedzibą otwartego 22.07.1951 r., jednego z pierwszych w Warszawie, Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki. Na parterze zaaranżowano kawiarnię z księgarnią, na piętrze czytelnię z wypożyczalnią czasopism oraz salę odczytową. Wnętrza zaprojektowano z rozmachem zdobiąc je sztukateriami oraz freskami ukazującymi nową Warszawę (obecnie znane jedynie z fotografii archiwalnych). Dodatkowo wnętrza wyposażono w gustowne meble (niezachowane). W 1952 r. podjęto decyzję o umieszczeniu na elewacji nadwieszonego łącznika dekoracji rzeźbiarskiej pt. „Odbudowa Warszawy” autorstwa Adama Smolany z Sopockiej Szkole Sztuk Plastycznych, od projektu tego jednak odstąpiono ograniczając się wówczas do montażu tablicy upamiętniającej zamach w „Cafe Club”.



Pod koniec lat 50. XX w. nieruchomość przekazano pod zarząd Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa – Książka – Ruch”. W latach 60. XX w. powrócono do pomysłu wykonania dekoracji artystycznej na ścianie łącznika związanej z historią miasta i budynku. Mozaika autorstwa Władysława Zycha, wykonana po jego śmierci przy udziale Wandy Zych i Jędrzeja Krysińskiego, zrealizowana został ze środków Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy (SFOS), a jej uroczyste odsłonięcie nastąpiło dn. 21.07.1964 r. W związku z realizacją mozaiki ukazującej grupę zamachowców konieczny był demontaż dekoracyjnego kartusza z syreną, który przeniesiony został nad wejście do budynku od strony ul. Nowy Świat.



Budynek przy ul. Nowy Świat 15/17 cechuje się istotnymi walorami artystycznymi dostrzegalnymi w kompozycji elewacji oraz zastosowanym kostiumie architektonicznym. Pomimo, iż nieruchomość zaprojektowano jako jedną funkcjonalną całość zachowano odrębność stylistyczną przedwojennych części budynku, pozwalającą odczytać historyczne podziały hipoteczne. Część narożna stanowi wartościowy przykład realizacji w duchu socrealizmu, operującej stonowanym repertuarem elementów klasycznych porządków architektonicznych. Prostotę i surowość prostopadłościennej bryły dopełniono detalem architektonicznym w postaci profilowanych gzymsów, medalionów z płaskorzeźbionymi popiersiami, ryflowanych płycin podokiennych, obramień drzwi i okien. Istotnym uzupełnieniem architektury budynku jest nadwieszony łącznik wsparty na kolumnach, dekorowany wysokiej wartości artystycznej mozaiką ścienną. Skrzydło boczne nieruchomości, od strony ul. Nowy Świat, zaprojektowane zostało w formach nawiązujących do przedwojennej kamienicy nr 17. Powtórzono m.in. motywy architektonicznych gzymsu koronującego, opraw otworów okiennych oraz bonowania przyziemia, nadając kamienicy klasyczną estetykę. Cennym uzupełnieniem kompozycji elewacji jest również balkon wsparty na konsolach zabezpieczony metalową balustradą o motywach geometrycznych. Wysoki poziom wykonawstwa posiada kamienny kartusz herbowy z motywem syrenki warszawskiej ujęty wstęgą i pękami liści zlokalizowany nad wejściem głównym. Nieruchomość jest również wartościowym elementem struktury urbanistycznej ulicy Nowy Świat oraz Alej Jerozolimskich, harmonijnie łączącym obie pierzeje uliczne i akcentującym eksponowany narożnik skrzyżowania, co podkreślano już w czasie prac projektowych stwierdzając, że „Nowy Świat którego odbudowa dobiega końca otrzyma w swym najważniejszym punkcie gmach godny wielkiego dzieła jakie prowadzi Naczelna Rada Odbudowy Warszawy” („Stolica” 1948, nr 31).



Znaczną wartość artystyczną posiada również mozaika autorstwa Władysława Zycha. Artystyczna dekoracja, zaplanowana w oryginalnym projekcie budynku, wykonana została dopiero w 1964 r., ale już w formach zrywających z konwencją realizmu socjalistycznego. Jest to jedna z czołowych realizacji Władysława Zycha, którego kompozycje znalazły się w tak prestiżowych obiektach jak gmach Sejmu RP (oprawy zegarów) czy Dom Chłopa (mozaiki na elewacji). Mozaika podnosi również wartość historyczną miejsca upamiętniając zamach Gwardii Ludowej na Cafe Club z lat 1942-43. Wartość artystyczna budynku dostrzegalna jest również w układzie i kompozycji wnętrza. Dużym otwartym przestrzeniom o charakterze kulturalno-usługowym nadano indywidualny wyraz estetyczny poprzez użycie bogatego detalu architektonicznego obejmującego sztukaterie sufitowe z klasyczną ornamentyką, wprowadzenie kolumn ze zdobionymi głowicami na parterze i piętrze, plastycznej oprawy balustrady antresoli, a także ryflowanego portalu w przejściu między pomieszczeniami na pierwszym piętrze.



Nieruchomość jest również cennym dokumentem działalności projektowej czołowych architektów Biura Odbudowy Stolicy – Zygmunta Stępińskiego i Mieczysława Kuźmy. Kompleksowy projekt zabudowy dwóch narożnych posesji, scalonych nową funkcją, jest na terenie Warszawy cennym przykładem połączenia w jednej nieruchomości rekonstrukcji zabudowy dawnej i stylizacji w duchu architektury socrealistycznej ze swobodną kreacją wnętrz o charakterze użytkowym i reprezentacyjnym. Nie bez znaczenia są również powiązania z historią przedwojennych budynków, co ilustruje m.in. mozaika upamiętniająca partyzancki atak Armii Ludowej z okresu okupacji niemieckiej.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >