Nowy wpis do rejestru zabytków: Dom Warkusa w Brwinowie

środa, 16 marca 2022 15:03

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynku mieszkalnego zwanego Domem Warkusa, wzniesionego na pocz. XX wieku, położonego w Brwinowie przy ul. Zatrudy 1, z uwagi na zachowane wartości artystyczne i historyczne obiektu. Postępowanie w przedmiotowej sprawie przeprowadzone zostało z urzędu.



Historia obiektu związana jest rozwojem okolicznych dóbr ziemskich. W 1926 r. Brwinów usamodzielnił się jako gmina wiejska o miejskich uprawnieniach finansowych. Gmina objęła m.in. część gruntów helenowskich, pobliskie rozparcelowane majątki ziemskie oraz okoliczne folwarki, wśród nich Folwark Zatrudy, zlokalizowany na południe od miejscowości. W dobie elektryfikacji kolei i intensywnego rozwoju letnisk folwark dysponował gruntami w bardzo dobrej lokalizacji – w połowie drogi między stacjami kolejowymi w Podkowie Leśnej i Brwinowie i nieopodal szosy brwinowskiej łączącej obydwie miejscowości. Centrum posiadłości stanowił murowany dom wielorodzinny, zachowany do dnia dzisiejszego, wzniesiony przypuszczalnie już na początku XX w. dla ówczesnego właściciela dóbr, Mikołaja Chaneckiego, jako obiekt z pięcioma mieszkaniami na wynajem, być może z przeznaczeniem na kwaterowanie letników. W 1914 roku w posiadanie dóbr wszedł Leon Warkus, któremu obiekt zawdzięcza swą zwyczajową nazwę. Właściciel w obrębie folwarku prowadził m.in. wydobycie piasku.



Niepowodzenia finansowe i zaległości podatkowe, skłoniły go do zaciągnięcia kredytów bankowych i pożyczek od osób prywatnych. Właściciel próbował ratować sytuację finansową częściową parcelacją folwarku w l. 30. XX w. W związku z próbą egzekucji długu zachował się spis inwentarzowy z tego okresu: w obrębie folwarku funkcjonowały wówczas murowany dom mieszkalny z pięcioma lokalami dwu i trzy-pokojowymi, dom drewniany tynkowany (być może mieszkanie administratora majątku) oraz spichlerz z oborą i stajnia. Zachowały się nieliczne wzmianki historyczne o dobrach Zatrudy i ich właścicielach. Wiadomo, że Leon Warkus wraz z synem Wacławem byli współzałożycielami brwinowskiego oddziału Towarzystwa Gimnastycznego Sokół i w początkowym okresie użyczyli nowopowstałemu klubowi własne podwórze jako miejsce do ćwiczeń. Ostatecznie Zatrudy zlicytowano w 1937 r., a nowym właścicielem dóbr został Piotr Gierasimowicz. Obiekt szczęśliwie uniknął zniszczeń podczas działań wojennych w początkach września 1939 roku. We wspomnieniach mieszkańców przechowała się informacja o uciekających z Warszawy niemieckich bombowcach zrzucających ładunek pomiędzy Brwinowem a Podkową Leśną. Jedna z bomb spadła na teren dawnego folwarku Warkusów, raniąc kilka osób, w tym jedną śmiertelnie, nie niszcząc jednak budynku. W l. 60. XX w. zasób mieszkaniowy znacjonalizowano, obecnie obiekt jest w rękach spadkobierczyń ostatniego właściciela. Ok. 2010 roku z budynku wykwaterowano ostatnich lokatorów komunalnych. Od tego czasu pozostaje nieużytkowany.



Wyeksponowany przestrzennie budynek o symetrycznej bryle dekorowanej centralną niszą od strony frontowej oraz flankowanej bocznymi aneksami prezentuje znaczące wartości architektoniczne. Dom Warkusa odznacza się urozmaiconą kompozycją elewacji o monumentalnych proporcjach, zestawionych z lżejszymi i niższymi segmentami przeszklonych werand. Zastosowany repertuar rozwiązań zdobniczych elewacji obejmuje gzymsy, pilastry, arkadowe blendy, łuki nadokienne oraz attykowe zwieńczenie. Rozwiązania kompozycyjne stanowią jednocześnie nawiązanie do architektury rezydencjonalnej oraz wyróżniają obiekt na tle zabudowy willowej i letniskowej okolicznych miejscowości, dzięki czemu budynek stanowi rozpoznawalną budowlę w pejzażu urbanistycznym okolicy i swoisty znak identyfikacyjny pogranicza Brwinowa i Podkowy Leśnej. Walory dokumentacyjne obiektu podnosi zachowany układ przestrzenny domu oraz jego rozwiązania architektoniczne i wykończeniowe z zespołem autentycznych elementów wyposażenia.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >