Fabryka Stanisława Kubiaka przy ul. Hrubieszowskiej 9 w rejestrze zabytków

czwartek, 17 marca 2022 16:29

Wydałem decyzję administracyjną wpisującą do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynek dawnej Pierwszej Polskiej Wytwórni Łańcuchów Rolkowych Stanisława Kubiaka, wzniesiony w 1923 roku, położony w Warszawie przy ul. Hrubieszowskiej 9, z uwagi na zachowane wartości historyczne i naukowe obiektu. Postępowanie administracyjne przeprowadzone zostało w związku z wnioskiem organizacji społecznej - Stowarzyszenie Mieszkańców i Przyjaciół Kolonii Wawelberga.

Posesja, na której usytuowany jest budynek d. fabryki oznaczona została nr hipotecznym 5465. Jej pierwszą właścicielką była Anna Józefa Lui (z domu Goldszmit), od kwietnia 1914 roku Ojzen Tenenblat, następnie Abram Appel (od października 1922 r.). W maju 1923 r. nieruchomość nabył Pinius Elja Szpidbaum, zaś 13 czerwca tego samego roku posesję kupiło małżeństwo: Stanisław Kubiak (ur. 21.10.1877 r. Poznań, zm. 29.10.1931 r. Warszawa) i Bronisława Kubiak (ur. 06.04.1883 r. Toruń, zm. 23.11. 1927 r. Warszawa). Po ich śmierci spadkobiercą został ich nieletni syn – Antoni Zdzisław Kubiak (ur. 13.06.1917, zm. 03.08.1944/1945.), który pełnoprawnym właścicielem nieruchomości został w 1937 r. Po wojnie, na podstawie orzeczenia Prezydium Rady Narodowej w m. st. Warszawie z dn. 19 grudnia 1961 r. nieruchomość przy Hrubieszowskiej 9 przeszła na własność Skarbu Państwa.

Stanisław Kubiak (z wykształcenia inż. elektrotechnik) Pierwszą Polską Wytwórnię Łańcuchów Rolkowych założył w 1920 r. przy ul. Elektoralnej 30. Trzy lata później - 25 maja 1923 r. siedziba firmy została przeniesiona do nowo wybudowanego obiektu przy ul. Hrubieszowskiej 9. Początkowo w fabryce zatrudnionych było ok. 30 pracowników, wytwarzając wszelkiego rodzaju typy łańcuchów przegubowych typu Gall’a do dźwigów, przeciągarek i do napędu wszelkich maszyn; koła łańcuchowe, łańcuchy sworzniowe, transmisje, rolkowe, płytkowe, łańcuchy do elewatorów, transporterów, do czyszczenia rur kotłowych (płomiennych), lokomotyw benzolowych i maszyn przędzalniczych, łańcuchy systemu Fleyer’a dla celów nośnych, łańcuchy rolkowe do motocykli, samochodów osobowych, ciężarowych i traktorów, łańcuchy rozdzielcze. Wytwórnia reklamowała się często w lokalnej i ogólnopolskiej prasie zamieszczając w niej winiety reklamowe, informujące m.in. iż jest ”jedyną w kraju specjalną fabryką, która skutecznie konkuruje z zagranicznemi wyrobami, które uznane zostały za równujące z najlepszymi wyrobami zagranicznemi”, zaś „Fabrykaty, dziś już znacznie ulepszone, dorównują angielskim i amerykańskim, a przewyższają niemieckie” (Rzeczpospolita Nr 194, lipiec 1923 r.). Podczas okupacji niemieckiej fabryka nieprzerwalnie prowadziła swą działalność. Mimo toczących się nieopodal fabryki walk o barykadę podczas Powstania Warszawskiego (róg ul. Dworskiej – ob. Kasprzaka i Karolkowej), wytwórnia przetrwała działania wojenne bez większych zniszczeń, z tego względu mogła po wojnie szybko wznowić produkcję. Po 1945 r. pierwszym użytkownikiem budynku była Spółdzielnia Pracy – Zakłady Metalowe „Rolmet”, której profil produkcji był identyczny przedwojenny. W 1951 r. dokonano remontu budynku (głównie w obrębie partii dachu oraz wypalonego podczas wojny pomieszczenia na parterze), zaś w 1963 r. powstał projekt portierni – dobudowany od str. zachodniej budynku. Firmę „Rolmet” w 1973 r. przejęły Zakłady Metalowe „Komet” kontynuując dotychczasową produkcję łańcuchów oraz wkrętaki, klucze nasadowe i odkuwki. Obiekt w 1984 r. przejęła prywatna firma – Zakłady Elektromechaniczne/Elektro-medyczne „Ridan” produkująca przyrządy medyczne i rehabilitacyjne. Od 2007 r. obiekt pozostaje nieużytkowany.

Budynek jest cennym przykładem obiektu przemysłowego o niewielkiej skali wzniesionego w formach charakterystycznych dla utylitarnego budownictwa ceglanego dwudziestolecia międzywojennego. Obiekt posiada wartość historyczną jako świadectwo rozwoju przemysłu na terenie Woli w dwudziestoleciu międzywojennym oraz dokument rosnącego zapotrzebowania na produkcję specjalistycznych łańcuchów przegubowych do urządzeń technicznych. Fabryka przy ul. Hrubieszowskiej 9 wiąże się z postacią Stanisława Kubiaka oraz działalnością prowadzonej przez niego od 1920 r. Pierwszej Polskiej Wytwórni Łańcuchów Rolkowych. Budynek jest również świadkiem działań wojennych, w tym obrony pobliskiej barykady powstańczej w 1944 r. Zachowany bez większych uszkodzeń i zmian budynek wytwórni łańcuchów rolkowych wykorzystywany był w latach powojennych zgodnie z przeznaczeniem, co przyczyniło się do zachowania przemysłowego charakteru obiektu. Budynek – w swej oryginalnej formie – stanowi także materialny ślad tworzący obecnie historyczny krajobraz dzielnicy, świadczący o jej dawnej tożsamości.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >