Kamienica przy ul. Targowej 48 w rejestrze zabytków

piątek, 01 września 2023 10:24

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków prof. Jakub Lewicki wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicę wraz z terenem posesji, przy ul. Targowej 48 w Warszawie. Postępowanie w tej sprawie zostało przeprowadzone z urzędu.

Kamienica przy ul. Targowej 48 (dawniej Targowa 16) powstała w miejscu starszej zabudowy – w 1845 r. Magistrat Miasta Warszawy wydał pozwolenie na wzniesienie domu drewnianego na kamiennej lub ceglanej podmurówce. Od 1849 r. nieruchomość stała się własnością Franciszka Ksawerego Bolesty, a po nim Władysława Kryże. Następnie była dzierżawiona m.in. na skład wódek i piwa, destylarnię i mieszkanie.

W kwietniu 1893 roku działkę z domem zakupił Karol Wilhelm Maksvmilian (Maks) Patschke, kupiec związany z przemysłem browarniczym. Patschke rozpoczął budowę aktualnie istniejącego budynku. W 1907 r. powstał trzypiętrowy budynek frontowy, charakterystyczny dla warszawskiego wczesnego modernizmu. Łączył elementy historyzujące oraz secesyjne z nowoczesnym kształtowaniem bryły, elewacji oraz użytymi materiałami. Ze względu na wyznanie ewangelicko-augsburskiego właściciela Maks Patschke elewacje otrzymały oszczędną dekorację architektoniczną w stosunku do realizacji powstających w tym czasie na terenie Warszawy. Obecnie nie jest znany autor projektu budynku. Lokale charakteryzowało zastosowane nowoczesne rozwiązania, jak instalacje: wodno-kanalizacyjną, elektryczną, częściowo gazową i centralne ogrzewanie.

Od 1920 r., kamienica przeszła na własność wydawnictwa Gebethner i Wolff. Mieścił się w niej skład książek i magazyn papieru wydawnictwa.

Podczas Il wojny światowej Niemcy przejęli większość lokali firmy Gebethner i Wolff, jednakże czynne pozostały księgarnie przy ul. Zgoda oraz niewielki punkt w budynku przy Targowej 48. Właściciele wydawnictwa byli zaangażowani w działalność konspiracyjną m.in. w księgarniach potajemnie rozprowadzali wydawnictwa konspiracyjne – wojskowe podręczniki instruktażowe.

Kamienica nie została znacznie uszkodzona podczas działań wojennych. Po wojnie Zygmunt Gebethner wraz z ojcem Janem Feliksem Gebethnerem wznowili działalność firmy w oparciu o jedyną, ocalałą księgarnię na terenie Warszawy. Pomimo nieprzychylnego stosunku nowej, komunistycznej władzy, firma prowadziła działalność do 1969 r.

Kamienica została wzniesiona jako budynek narożny o nieregularnym rzucie, murowany, podpiwniczony, o zwartej bryle — dwa skrzydła frontowe i oficyna na zapleczu, przykryty dachem dwuspadowym krytym papą. Posiada 4 kondygnacje w partii budynku głównego i 5 w oficynie. Dwie elewacje frontowe — 9-osiowa od strony ul. Targowej i 11-osiowa od strony drogi wewnętrznej (dawne przedłużenie ul. Kępnej) — pierwotnie pokryte były gładkim tynkowaniem w kolorze szaro-beżowym, obecnie w większości odparzonym.

Stan zachowania budynku jest zgodny z historyczną formą, stanowiąc cenny przykład architektury pocz. XX w. na Pradze. Czytelny jest pierwotny układ wewnętrzny oraz bryła budynku, włącznie ze sposobem formowania elewacji. W kamienicy w znacznym stopniu zachowany jest detal architektoniczny w formie sztukaterii z motywami kwiatów. Niezwykle cenne, z punktu widzenia zarówno artystycznego jak i naukowego są m.in. historyczna stolarka okienna i drzwiowa. Kamienica stanowi cenne źródło informacji o kamienicach wczesno modernistycznych wznoszonych na terenie warszawskiej Pragi.

Kamienica, wpisuje się w XX-wieczną historię Warszawy prawobrzeżnej, jej rozwój urbanistyczny i społeczny. Poprzez dobry stan zachowania, stanowi cenny relikt w niewielkim stopniu zachowanej architektury wczesnego modernizmu na terenie Warszawy.