Brama założenia dworskiego w Wólce Nosowskiej – Kolonia w rejestrze zabytków

czwartek, 21 września 2023 09:34

Prof. Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, wpisał do rejestru zabytków bramę założenia dworskiego w Wólce Nosowskiej – Kolonia w powiecie łosickim. Postepowanie w tej sprawie zostało wszczęte z urzędu.

Brama znajduje się na obszarze zabytkowego zespołu parkowo-pałacowego. Wybudowana została na przełomie XIX i XX wieku z inicjatywy ówczesnego właściciela majątku, Czesława Wroczyńskiego. Wzniesiona jest z cegły czerwonej i łamanego kamienia polnego, o wymiarach: 12 metrów długości, 1,25 głębokości oraz 4,5m wysokości.

Założenie dworskie w Wólce Nosowskiej było ważnym historycznie ośrodkiem ziemiańskim. Jego nazwa pochodzi od pobliskiej wsi Nosów, z którą było związane jako folwark. W 1514 r. królowa Helena Rurykowiczówna, żona Kazimierza Jagiellończyka, nadała je kniaziowi Iwanowi Puzynie herbu Oginiec. Z końcem XVIII w. majątek stał się własnością rodziny Wężyków herbu ''Wąż''. Założenie dworskie w Wólce Nosowskiej, swój obecny kształt, zawdzięcza wybitnemu przedstawicielowi tego rodu, jakim był Ignacy Węłk, który okazał się świetnym i ambitnym gospodarzem. W 1809 r., w stopniu porucznika uczestniczył w odbiciu Zamościa z rąk Austriaków. W 1812 roku jako oficer napoleoński walczył w bitwie pod Berezyną, gdzie został ciężko ranny. Za bohaterstwo odznaczono go krzyżem oficerskim Virtuti Militari i Legią Honorową. Po dziewięciu latach służby wojskowej Ignacy Węłk wrócił do Polski, gdzie po krótkim okresie zamieszkiwania wraz rodziną pobliskim Toporowie, objął majątek w Wólce Nosowskiej. Pałac ucierpiał pod koniec II wojny światowej. Po odbudowie został zamieszkany. W 1954 roku dwór przekształcony został na szkołę podstawową. Brama jest materialnym świadectwem okresu świetności założenia dworskiego w Wólce Nosowskiej i charakterystyczną budowlą w lokalnym krajobrazie. Obiekt posiada wartości artystyczne, przejawiające się w formie architektonicznej, urozmaiconej indywidualnymi rozwiązaniami w postaci falistych spływów, czy też pionowych płycin, wypełnionych łupanym kamieniem polnym. Elementy te nadają bramie dostojny, monumentalny charakter. Brama posiada walory historyczne, jest jedynym poza murowanym dworem, materialnym świadectwem dawnego założenia dworskiego, na które składały się także karczma, budynki gospodarcze oraz czworaki, rozebrane po II wojnie światowej. Obiekt jest cennym reliktem i świadkiem lokalnej sarmackiej historii, obejmującej swoim zasięgiem dzieje znanych rodów szlacheckich oraz zmiany społeczne i własnościowe zachodzące na tych terenach na przestrzeni kilu ostatnich wieków.

Reprezentacyjna brama wjazdowa, usytuowana na osi pałacu, ma bardzo ważne znaczenie naukowe dla analizy rozplanowania kompozycyjnego' mało czytelnego dzisiaj założenia parkowo-pałacowego w Wólce Nosowskiej. Mając powyższe na uwadze, ze względu na wartości artystyczne historyczne i naukowe, objecie przedmiotowej bramy ochroną poprzez wpis do rejestru zabytków jest szczególnie istotne dla należytego zachowania narodowego oraz regionalnego dziedzictwa kultury.