Dom przy ulicy Kaleńskiej 12 w rejestrze zabytków

poniedziałek, 11 grudnia 2023 15:05

Prof. Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego dom mieszkalny przy ul. Kaleńskiej 12 w Warszawie wraz z terenem, stanowiącym otoczenie budynku, w dzielnicy Praga-Południe. Postępowanie w tej sprawie wszczęto z urzędu.

Ulica Kaleńska, położona pomiędzy ul. Grochowską i Kobielską, została wytyczona pod koniec XIX wieku. Do 1919 r. nosiła nazwę Bzurskiej. Obecna nazwa prawdopodobnie odnosi się do rzemieślników ze wsi Kaleń, osiedlających się w tej okolicy. Przed II wojną światową znajdowały się tu liczne fabryczki i zakłady. Henryk Płóciennik na początku lat 30. XX w. kupił znajdujące się przy ul. Kaleńskiej 3 zabudowania fabryczne, w których rozwinął od podstaw największy w kraju zakład specjalistyczny produkujący sprzęt dla straży pożarnej. W latach 1933-39 nastąpił intensywny rozwój budownictwa okolic Ronda Wiatraczna m.in. w związku z prowadzonymi w tym okresie pracami nad poszerzeniem ul. Grochowskiej, jak również nową polityką państwa intensywnie inwestującą w budownictwo mieszkaniowe, jako środek na zwalczenie kryzysu ekonomicznego. Zmienił się charakter zabudowy, w okolicy Ronda Wiatraczna i ul. Grochowskiej zaczęły powstawać nowoczesne kamienice czynszowe o średnim standardzie.

Podczas kampanii wrześniowej ta część dzielnicy poniosła niewielkie straty, dopiero w 1944 r. wycofujący się Niemcy zniszczyli większość zabudowań fabrycznych, których odbudowę podjęto tuż po zakończeniu wojny. Dom będący przedmiotem niniejszego postępowania jest jednym z niewielu zachowanych przykładów pierwotnej zabudowy okolic Ronda Wiatraczna. Został wzniesiony w latach 20. XX w. u zbiegu ul. Kaleńskiej i ul. Kobielskiej, kalenicowa w stosunku do biegu tej pierwszej. Nie jest pewne, kto był pierwszym właścicielem domu. Według zachowanych planów podziału hipotecznego w 1929 r. posiadaczem gruntów Grochów był niejaki Sołtysiak. Księgi meldunkowe z okresu dwudziestolecia międzywojennego wymieniają Kazimierza Lurczyńskiego (prawdopodobnie właściciela budynku) oraz prawdopodobnie Szymona Grąbczewskiego, zmarłego w 1933 r., co wskazuje, że budynek musiał już istnieć przed tą datą.

Dom został wzniesiony jako budynek parterowy z mieszkalnym poddaszem, murowany, niepodpiwniczony, tynkowany, przykryty dachem mansardowym o konstrukcji drewnianej i pokryciu z papy oraz częściowo blachy. Lokale mieszkalne wewnątrz budynku z reguły dwuizbowe, ogrzewane były jedynie przy pomocy pieców kaflowych i pozbawione urządzeń sanitarnych. Na piętro prowadziły strome drewniane schody zabiegowe o tralkowej balustradzie. Pierwotnie obok budynku znajdowała się niewielka, parterowa oficyna, pełniąca funkcję mieszkalną, która została rozebrana w 1956 r., a w jej miejsce powstały komórki mieszczące m.in. warsztaty. W 1945 r. budynek przeszedł na własność miasta. Mieściły się w nim mieszkania komunalne. W związku ze złym stanem technicznym już w latach 50 XX w. przechodził liczne doraźne remonty. Wnętrza ulegały niewielkim przekształceniom, m.in. w 1957 r. wydano zgodę na wykonanie ścianek z płyty pilśniowej w jednym z lokali. Od 1974 r. w domu zamieszkiwała Elżbieta Ostrowska-Leszczyńska, artystka-plastyk. Tu też znajdowała się jej pracownia. Obecnie otoczenie budynku stanowią późniejsze osiedla o jednolitym charakterze urbanistyczno-architektonicznym.

Dom rozplanowany jest na rzucie prostokąta, dwutraktowy, murowany, jednokondygnacyjny z mieszkalnym poddaszem, przykryty dachem mansardowym z lukarnami (trzema od frontu i dwiema od strony działki), zwieńczone trójkątnymi szczytami. Budynek zachował nieliczne relikty detalu architektonicznego, drzwi w sieni i okno ościeżnicowe z okuciami, profilowanymi słupkiem i szprosami na parterze.

Dom jest jednym z ostatnich zachowanych przykładów pierwotnej zabudowy okolic ronda Wiatraczna z początku XX wieku, świadcząc o peryferyjnym charakterze dzielnicy w tamtym czasie. Stanowi świadectwo historyczne formowania się podmiejskiej zabudowy Grochowa, tuż po przyłączeniu go do Warszawy. Jednocześnie prezentuje formę historyzującej architektury podmiejskiej. Stanowi więc źródło informacji do badań and rozwojem urbanistycznym dzielnicy w 1 pot. XX w. oraz przemianami w zakresie koncepcji i formy zabudowy tych okolic na przestrzeni ostatnich 100 lat.