Układ urbanistyczny osiedla robotniczego „Mirków” wraz z zespołem budowlanym zabytkiem

czwartek, 12 listopada 2015 12:58

MWKZ wpisał do rejestru zabytków układ urbanistyczny osiedla robotniczego „Mirków” wraz z zespołem budowlanym, postały w końcu XIX w. i na początku XX w., położony w Konstancinie-Jeziornie, w obrębie ul. Mirkowskiej i Mariana Jaworskiego. Wpis ten dopełni kompleksową i prawną formę ochrony budynków i terenu historycznego założenia mirkowskiej fabryki papieru, wymagającą całościowej i wzmożonej ochrony konserwatorskiej dla utrzymania jednolitej przestrzeni i estetyki budynków.

O lokalizacji przemysłu papierniczego w Jeziornie zadecydował głównie układ hydroenergetyczny (dostęp do rzeki Jeziorny) oraz bliskie sąsiedztwo Warszawy. Papiernia konstancińska, założona w 1775 r. funkcjonowała pierwotnie jako manufaktura królewska (papiernia górna), później zmodernizowany już zakład w 1830 r. przeszedł w ręce Banku Polskiego (nabywcami, w imieniu banku byli Piotr i Henryk hr. Łubieńscy). Następnie, wraz z przejęciem w 1887 r. przez Towarzystwo Akcyjne Mirkowskiej Fabryki Papieru (z siedzibą w Mirkowie k. Wieruszowa), papiernia weszła w okres swego największego rozwoju. Towarzystwo Akcyjne, ze względów ekonomicznych zadecydowało o przeniesieniu całej produkcji z Mirkowa do Jeziorny. Tym samym wraz z rozwojem zakładu rosła liczba zatrudnianych w niej pracowników, którzy rekrutowali się spośród mieszkańców okolicznych wiosek oraz ze sprowadzonej z Mirkowa i okolic Wieruszowa pierwotnej kadry. Budowę osiedla w Jeziornie – zlokalizowanego po zachodniej stronie zespołu papierni dolnej, ograniczonego doliną rzeki Jeziorki – rozpoczęto w latach 80. XIX wieku. Ciągi komunikacyjne założenia ukierunkowano w stronę głównego wejścia fabrycznego oraz dziedzińca przed budynkiem dyrekcji, wiążąc tym samym widokowo i funkcjonalnie osiedle robotnicze z fabryką. Planowane osiedle - sądząc po ilości zaprojektowanych uliczek - miało być w przyszłości znacznie większe. Jego rozbudowa postępowała stopniowo, równolegle ze wzrostem liczby załogi robotniczej papierni. Na podstawie dostępnych źródeł archiwalnych trudno dokładnie odtworzyć kolejne etapy rozwoju osiedla przyfabrycznego. Nie są znane również nazwiska wszystkich architektów będących autorami realizowanych obiektów. Wiadomym jest, że z 1894 r. pochodzi wzmianka o zezwoleniu na budowę jednopiętrowego, murowanego budynku mieszkalnego, którego autorem był architekt Wąsowicz. Do 1898 r. oddano do użytku pracowników trzy kolejne domy, natomiast do 1906 r. stało już pięć domów przeznaczonych dla pracowników fabryki. Równolegle - obok budynków mieszkalnych powstały również placówki o charakterze usługowym - szkoła powszechna, ochronka, pralnia, magiel i łaźnia. W 1905 r. rozpoczęła się budowa - według projektu Stefana Szyllera - murowanego szpitala, mieszczącego na parterze ambulatorium, aptekę i tzw. porodówkę, z piętrem przeznaczonym na mieszkania dla pracowników służby zdrowia. Przy fabryce wzniesiono także, autorstwa wspomnianego powyżej architekta, Dom Ludowy (1906 r.), w którym od 1910 r. działało osiedlowe kino. Budowę miejscowego kościoła, na terenie stanowiącym kompozycyjne zamknięcie założenia, rozpoczęto w 1907 r. Projekt neogotyckiego budynku zlecono architektowi Hugonowi Kuderze, który w tym samym czasie przygotowywał plany kościoła w Czersku. Wolną przestrzeń między kościołem a osiedlem oraz plac przed frontem świątyni stanowiły tereny zielone o charakterze parkowym. Dodatkowo, całe osiedlowe założenie otoczone było malowniczo położonymi terenami spacerowymi nad stawami.

Osiedle robotnicze – wraz z zespołem fabrycznym Mirkowskiej Fabryki Papieru – jest przykładem historycznego założenia, zrealizowanego w okresie dynamicznego rozwoju zakładów, które do dziś zachowało swój pierwotny układ oraz formę architektoniczną współtworzących je budynków. Założenie to w pełni urzeczywistnia podstawowy program osiedla robotniczego, którego zasadniczym elementem były wolnostojące domy mieszkalne dla pracowników fabryki, a także obiekty funkcjonalno-usługowe tj. szkoła, kościół, ambulatorium i dom ludowy, a także lokale usługowe. Tak zaprojektowane osiedle stanowiło organizm o odrębnej strukturze przestrzennej, niezależnej od reszty miasta i wyposażone we własne urządzenia komunalne. Warto wspomnieć, iż wielorodzinne domy, wzniesione z myślą o dostarczeniu pracownikom zakładu pracy mieszkań niezbędnych do godnego życia, zyskały też dodatkową funkcję, polegającą na „związaniu” robotnika z zakładem pracy. Powyższa argumentacja przesądza o niewątpliwej wartości naukowej mirkowskiego założenia dokumentującego nie tylko rozwój zabudowy osiedla przemysłowego, będącego obecnie ważnym elementem zagospodarowania przestrzennego miasta Konstancina-Jeziorny, ale także działalności wybitnych architektów – przedstawicieli i zwolenników form historycznych w architekturze. Rozwiązania materiałowe oraz indywidualny wystrój architektoniczny poszczególnych budynków, dostosowany do funkcji każdego z nich oraz statusu społecznego – w przypadku budynków mieszkalnych, stanowią o istotnym walorze artystycznym tego osiedla. Ceglane budynki otrzymały historyzujący kostium, czerpiący ze głównie ze stylistyki gotyku, a sama technika wykonania ceglanych detali prezentuje wysoką jakość i staranną robociznę rzemieślniczą. Założenie, jako przykład dobrej realizacji funkcjonalno-przestrzennej dokumentuje również historyczne wydarzenie jakim był rozkwit przemysłu papierniczego w Konstancinie-Jeziornie.

Decyzja wraz z załącznikiem graficznym. [pobierz]