Zespół dworsko-parkowy położony w Kawęczynie – Turowicach zabytkiem

wtorek, 24 maja 2016 11:55

Zespół dworsko - parkowy położony w Kawęczynie – Turowicach (gm. Konstancin-Jeziorna, pow. piaseczyński) składający się z parku krajobrazowego, ukształtowanego na przełomie XIX i XX wieku oraz umieszczone na jego obszarze budowle: drewniany dwór i pawilon parkowy (tzw. kaplica), wzniesione w 1. połowie XIX wieku oraz trzy mostki, zbudowane na przełomie XIX i XX wieku, a także otoczenie zespołu - w celu ochrony wartości widokowych oraz ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych, zostały wpisane do rejestru zabytków z uwagi na zachowane wysokie wartości zabytkowe. Decyzji nadano rygor natychmiastowej wykonalności.

Jest to ponowny wpis, poprzednia decyzja MWKZ z 2007 roku w wyniku odwołania strony, została uchylona i przekazana do ponownego rozpatrzenia.

Źródła archiwalne przedstawiające dzieje zespołu dworsko-parkowego w Kawęczynie – Turowicach, potwierdzają fakt istnienia w tym miejscu znacznie wcześniejszego ośrodka dworskiego, a pierwsze wzmianki o tym majątku pochodzą jeszcze z XV w., kiedy tereny te były w posiadaniu czerskiego sędziego ziemskiego.

Zespół zlokalizowany jest w północno-wschodniej części miejscowości, pomiędzy szosą prowadzącą z Warszawy do Góry Kalwarii oraz skarpą doliny Wisły. Część reprezentacyjno-mieszkalna, z budynkiem dworu i pawilonu (tzw. kaplicy) oraz strumieniem, dawnymi stawami i mostkami, znajduje się przy granicy południowej, zaś obszar parku rozciąga się aż do podnóża skarpy – na całym przebiegu granicy wschodniej i południowej.

Głównym obiektem założenia jest drewniany dwór wzniesiony najprawdopodobniej w 1. poł. XIX w. Obiekt ten prezentuje cechy typowego, niewielkiego dworku wiejskiego o tradycyjnej bryle, nakrytej czterospadowym, wysokim dachem. Główny akcent kompozycyjny budynku został położonym na charakterystyczny kolumnowy ganek, wsparty na czterech ozdobnie opracowanych słupach oraz staranną fakturę drewnianego szalowania elewacji, zdobionych w narożnikach grubymi, dekoracyjnie wycinanymi boniami o wyraźnym plastycznym rysunku.

Pawilon ogrodowy zwany również kaplicą pochodzi z 1. poł. XIX w. Jego bryła jak i repertuar zastosowanych form wyraźnie nawiązują do stylistyki neogotyckiej, popularnej wówczas szczególnie przy wznoszeniu budynków rezydencjonalnych i pawilonów parkowych. Najbardziej charakterystycznym elementem tego dwukondygnacyjnego budynku jest niewielka wieża-baszta, zwieńczona krenelażem z dekoracją sztukatorską w postaci bogato rzeźbionych kroksztynów.

Założenie parkowe posiada charakter krajobrazowy o bardzo urozmaiconej i zróżnicowanej rzeźbie terenu, poprzecinanej licznymi jarami spływających ze skarpy strumieni. Największy jar znajduje się w południowej części parku, którego brzegi zostały spięte trzema (pierwotnie czterema) mostkami.

Zarówno część parkowa, jak i reprezentacyjno-mieszkalna, skupiona wokół dawnego dworu, zachowała się w zasadniczo pierwotnym kształcie, nadanym mu zapewne w końcu XIX w. Tereny zielone jako główny komponent przestrzenny zespołu tworzą istotny kontekst krajobrazowy dla posadowionej tutaj architektury. Nadal czytelny jest układ dawnych alej obsadzonych drzewami prowadzącymi od szosy przed elewację frontową dworu oraz biegnącej od dworu w kierunku północnym, a także szpalery drzew między budynkiem dworu, a budynkiem pawilonu ogrodowego oraz wzdłuż południowej granicy parku.

Romantyczny park wpisuje się w rozpowszechniony na terenach Polski od 1. poł. XIX w. typ parku krajobrazowego o naturalnym, swobodnym ukształtowaniu, opartym o naturalne formy terenu. W programowy skład tego typu parków, oprócz naturalnych elementów przyrodniczych, wchodziła także mała architektura ogrodowa (zazwyczaj o formie pawilonów, kaplic, zameczków czy sztucznych ruin) często naśladująca style historyczne. W przypadku zespołu w Kawęczynie - Turowicach tego typu obiektem jest właśnie wspomniany wcześniej pawilon parkowy o neogotyckiej formie wyrażonej w najbardziej typowych motywach: ostrołukowych wykrojach otworów okiennych, drzwiowych i arkad, czy blankowanych zwieńczeniach szczytów. Warto zaznaczyć, iż tego typu budynki należą do rzadkości architektury parkowej na terenie Mazowsza, a nawet w skali całego kraju.
Nie ulega wątpliwości, że opisany powyżej zespół stanowi także ważny element lokalnego pejzażu, trwale wpisanego w krajobraz miejscowości, a jego wartości zabytkowe (artystyczne, historyczne i naukowe) wynikają z zachowania w dużej mierze pierwotnego układu i relacji przestrzennych oraz charakteru założenia, a także głównych obiektów architektonicznych. Tym samym celem ochrony konserwatorskiej jest zachowanie przedmiotowego zabytku przestrzennego, jego tożsamości i komplementarności, a co za tym idzie wartości zawartych w zakomponowanym układzie, zamkniętym określonymi granicami, wykorzystującym naturalne walory krajobrazowe i charakterystyczne warunki topograficzne skarpy. Przedmiotowy zespół zasługuje na trwałe zachowanie i należyte utrzymanie, tak by służył nauce oraz popularyzacji wiedzy, nie tylko jako trwały element krajobrazu, ale także przedmiot badań przedstawiający zabudowę i rozwój majątku ziemskiego podlegającego ciągłym przekształceniom. Jednocześnie założenie dworsko-parkowe stanowi dokument historii kultury materialnej i niematerialnej regionu będąc ściśle powiązane z historią i dziejami pokoleń niegdyś tu żyjących – stosownie do ich możliwości ekonomicznych i aspiracji.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.