Warszawska kamienica przy Hożej 39 w rejestrze zabytków

środa, 14 września 2016 14:10

Decyzją z dnia 1 sierpnia 2016 r. Mazowiecki Wojewódzkie Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych kamienicę Lichtenbaumów, położoną w Warszawie przy ulicy Hożej 39, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Budynek został wybudowany w 1911 roku przez architekta Wacława Heppena i budowniczego Józefa Napoleona Czerwińskiego, którzy stawiali w Warszawie wielkomiejskie kamienice czynszowe o bogatym wystroju architektonicznym. Przedmiotowa kamienica otrzymała rzeźbiarskie opracowanie elewacji, uzyskane poprzez wykorzystanie płytkich ryzalitów, wykuszy oraz zaobleń. Fasadę wzbogacono dodatkowo dekoracją w formie boniowania, płaskorzeźbionych girland czy zróżnicowanych balkonów. Całość dopełniają elementy architektury secesyjnej w postaci wklęsłych lizen zwieńczonych zwisami roślinnymi oraz wykrojów okiennych i drzwiowych zamkniętych łukami odcinkowymi z wielopolowymi oknami. Również efektownie zaprojektowano przejazd bramny, w którym zastosowano boniowanie, lizeny, kasetony oraz proste i potężne kolumny, nadając mu tym samym cech monumentalnych i reprezentacyjnych. Szczątkowo zachowane wyposażenie wnętrz potwierdza wyjątkowość kamienicy, w której elegancką dekorację sztukatorską zastosowano także w lokalach znajdujących się w ostatnich oficynach.

W czasie Powstania Warszawskiego w piwnicach oficyn działał szpital polowy. Przebieg walk powstańczych wpłynął bardzo destrukcyjnie na stan zachowania kamienicy. Zniszczeniu uległy dachy, częściowo stropy i ścianki działowe oraz zwieńczenia ponad wykuszami fasady (nie odtworzone). Wnętrza, z wyjątkiem piwnic, zostały wypalone przez co nie zachowała się stolarka drzwiowa i okienna, posadzki, piece kaflowe, a także tynki. Uszkodzona została również konstrukcja dwóch klatek schodowych w bocznych oficynach pierwszego podwórza. Komisja działająca przy Biurze Odbudowy Stolicy (BOS) oszacowała, iż kamienica została zniszczona w 60%, z wyjątkiem ostatniej oficyny poprzecznej, która przetrwała wojnę praktycznie w stopniu nienaruszonym. We wrześniu 1945 roku kamienicę kupiły Polskie Linie Lotnicze LOT, które niezwłocznie przystąpiły do jej odbudowy, przekształcając zarazem funkcję z mieszkalnej na biurową.

Budynek jest przykładem wielkomiejskiej i luksusowej kamienicy czynszowej, o dwupodwórzowym układzie, szczelnie wypełniającym całą parcelę. Do zakończenia II wojny światowej centrum Warszawy zdominowane było ww. typem zabudowy, jednakże po 1945 roku ówczesne władze zdecydowały o przekształceniu układu przestrzennego Śródmieścia. W celu uzyskania miejsca pod nowe inwestycje, wyburzeniu uległo wiele budynków kolidujących z planowanymi realizacjami. Ten sam los czekał przedmiotową kamienicę, o czym świadczą wydane przez BOS czasowe zezwolenia na jej użytkowanie. Pomimo zniszczeń wojennych, powojennej odbudowy oraz planowanej rozbiórki, kamienica przetrwała oraz zachowała pierwotny, układ, charakterystyczny dla budynków usytuowanych na wydłużonych działkach, skierowanych w głąb kwartału zabudowy. Wspomniana lokalizacja kamienicy połączona z solidną konstrukcją, prawdopodobnie była powodem umieszczenia w jej piwnicach - podczas Powstania Warszawskiego - punktu sanitarnego, przekształconego we wrześniu 1944 r. w niewielki szpital polowy. Słuszność powyższego wyboru potwierdził fakt, iż piwnice pozostały nienaruszone, pomimo zniszczeń pozostałych kondygnacji. Ponadto w budynku stacjonował szef służby sanitarnej dla dzielnicy powstańczej Śródmieście-Południe, major dr Wacław Kafliński.

Decyzja niniejsza nie jest ostateczna w administracyjnym toku postępowania.