Fort Dębe zabytkiem

środa, 01 lutego 2017 16:50

Barbara Jezierska – Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków podpisała decyzję o wpisie do rejestru zabytków Fortu Dębe, powstałego w l. 1901-14, położonego w miejscowości Dębe przy ul. Zegrzyńskiej 28, gm. Serock, pow. Legionowski, z uwagi na zachowane wartości historyczne i naukowe.

Zadaniem fortu, zlokalizowanego pomiędzy Twierdzami Modlin i Zegrze, było uzupełnienie przedpola Warszawskiego Rejonu Fortecznego oraz zabezpieczenie przeprawy przez Narew. Podporządkowany Twierdzy Zegrze, stanowił w rzeczywistości samodzielny punkt oporu. W 1915 r. fort był szturmowany przez wojska niemieckie. Pomimo skutecznej obrony załoga opuściła fort, ze względu na odwrót wojsk rosyjskich za Narew. W czasie ewakuacji wysadzono w powietrze schrony pogotowia, zachodnią kaponierę oraz centralną poternę. W wojnie z bolszewikami fort stanowił element polskiej linii obrony, ustanowionej wzdłuż szosy Serock-Pomiechówek, natomiast we wrześniu 1939 r. stacjonujący w nim 26. pułk piechoty otrzymał zadanie osłony północnego frontu Twierdzy Modlin. Podczas okupacji fort został zajęty przez wojska niemieckie, które prowadziły w nim w 1941 r. szkolenie żołnierzy węgierskich przed uderzeniem na ZSRR.

Wszystkie budynki zostały w całości wykonane z odlewanego betonu wypełnionego tłuczniem kamiennym, z wyraźnie odciśniętym drewnianym szalunkiem na ścianach. Część betonowych fragmentów budowli jest przesunięta lub zawalona. Spośród wyposażenia zachowało się kilka sztuk drzwi pancernych, znajdujących się w koszarach.

Obiekt posiada nadal czytelne wartości naukowe, pomimo zniszczeń. Dokumentuje on rosyjskie budownictwo fortyfikacyjne na ziemiach polskich z przełomu XIX/XX wieku, a w szczególności realizację Warszawskiego Rejonu Fortecznego, powstałego w celu zabezpieczenia zachodniej granicy Carstwa. Jest także jednym z wielu projektów wykonanych przez Konstantego Wieliczkę (obok Fortu Beniaminów i Twierdzy Zegrze), będącego wybitnym teoretykiem i praktykiem w dziedzinie fortyfikacji oraz posiadającego od 1890 r. tytuł profesora. Powyższe potwierdza fakt, iż załoga fortu – obsadzona w nieukończonym obiekcie – skutecznie odpierała ataki wojsk niemieckich, osłaniając tym samym odwrót armii rosyjskiej podczas I wojny światowej. Był to jedyny moment w historii fortu, kiedy został on wykorzystany zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem. Wysadzenie w powietrze części budynków, rozwój artylerii oraz oparcie taktyki wojennej o mobilność wojsk, spowodowały że fort, jak i w ogóle twierdze, przestały mieć znaczenie militarne. Jednakże pozbawiony powojennych przekształceń, z częściowo odsłoniętą strukturą betonu, stanowi niezwykle cenny przedmiot badań dla historyków wojskowości, techniki militarnej oraz budowlanej. Wartości historyczne fortu świadczą o dawnym podziale politycznym wschodniej Europy. Jego lokalizacja, na Ziemiach Polskich, wynikała z faktu bezpośredniego sąsiedztwa ówczesnych mocarstw - Imperium Rosyjskiego, Rzeszy Niemieckiej i Monarchii Austro-Węgierskiej – które, budując twierdze, zabezpieczały swoje granice przed atakiem zewnętrznym, a także wewnętrznym, związanym z dążeniem Polaków do uzyskania niepodległości. Ponadto w sierpniu 1920 r. fort był świadkiem walk z bolszewikami, będąc elementem polskiej linii obrony, której zadaniem było uniemożliwienie Rosjanom przerzucenia przez Narew wojsk podążających w kierunku Warszawy.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.