Kamienica przy ul. Żelaznej 66 wpisana do rejestru zabytków

środa, 07 sierpnia 2019 09:04

Podjąłem decyzję o wpisaniu do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicy położonej w Warszawie przy ul. Żelaznej 66, wraz terenem posesji, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Historia kamienicy sięga 1911 roku, gdy posesję u zbiegu ul. Krochmalnej i Żelaznej, oznaczoną nr hip. 927f, od wieloletnich właścicieli – fabrykanckiej rodziny Levy, odkupił Chaim Gerkowicz. Inwestor niezwłocznie przystąpił do budowy kamienicy czynszowej na miejscu wcześniejszego obiektu. Następnie odsprzedał nieruchomość Aleksandrowi Kamińskiemu. Ostatnimi jej właścicielami przed wybuchem drugiej wojny światowej byli prawdopodobnie małżonkowie Góreccy. Posesja kamienicy – obecnie działka nr 18 – przetrwała w swych granicach przedwojennych i odpowiada dawnej nieruchomości hipotecznej 927f. Z chwilą zamknięcia dzielnicy żydowskiej w listopadzie 1940 roku budynek znalazł się w jej granicach, w obrębie tzw. „małego getta”, nieopodal kładki nad ul. Chłodną łączącej od 1942 r. obydwie części dzielnicy. Podczas działań powstańczych w 1944 r. toczące się w tym rejonie walki koncentrowały się wokół barykad ustawionych wzdłuż ul. Żelaznej m.in. u wylotu ul. Krochmalnej, gdzie aktywne było przede wszystkim zgrupowanie Chrobry II. Poza wypaleniem dachu i częściowo wnętrz mieszkalnych oraz ostrzałem elewacji, obiekt nie doznał znaczących zniszczeń. Stan zachowania kamienicy pogorszył się w okresie powojenny w wyniku braku prac rentowych, a ostatecznie na skutek trwałego wyłączenia obiektu z użytkowania.

Budynek wzniesiony jest w technologii tradycyjnej z cegły ceramicznej pełnej na zaprawie wapiennej ze stropami typu Kleina. Dwie przyuliczne elewacje frontowe rozdzielono ściętym narożnikiem. Dodatkowo elewację południową wzdłuż ul. Krochmalnej ożywiono ryzalitem klatki schodowej, a w ostatnim przęśle elewacji zachodniej widnieje otwór prześwitu bramowego. Kamienica otrzymała starannie opracowany wystrój z elementami secesji, ze szczególnie cennym, zindywidualizowanym repertuarem elementów zdobniczych przejazdu bramnego i wnętrz. Nie przetrwał wystrój elewacji, a jedynymi jego pozostałościami są profilowane opaski okienne, ślady boniowania, ozdobne uchwyty na flagi jak również pięć spośród oryginalnie sześciu balkonów o ocalałych w większości dekoracyjnych formach ażurowych balustrad metalowych z motywem wieńca laurowego przewiązanego wstęgą. W znacznym stopniu zachowana jest natomiast dekoracja przejazdu bramnego, m.in. późnosecesyjny detal glazurowanych kafli ceramicznych, odwołujący się do ornamentyki modnej w środowisku wiedeńskim. Z kolei sztukaterie w postaci fryzów podsufitowych i ozdobnych podziałów stropu prezentują różnorodny repertuar klasycznych motywów zdobniczych (m.in. girlandy, pilastry, rozety).

Kamienica przy ul. Żelaznej 66, funkcjonująca w okresie okupacji na terenie warszawskiego getta, szczęśliwie ocalała ze zniszczeń wojennych. Budynek stanowi świadectwo kształtowania się okazałej zabudowy czynszowej ul. Żelaznej na początku XX wieku oraz ważny element tożsamości tej części miasta i jako taka posiada wartości historyczne. Jako dzieło architektury mieszkalnej realizuje wariant niewielkiego obiektu bez zabudowy oficynowej, prezentując typowy dla domu czynszowego układ funkcjonalny. Niezależnie od zatartego wystroju elewacji jest wciąż obiektem o nieprzekształconej, urozmaiconej bryle z czytelnymi akcentami kompozycyjnymi. Z kolei bogaty repertuar zabiegów wykończeniowych daje wgląd w ornamentykę i rozwiązania materiałowe charakterystyczne dla początku drugiej dekady XX wieku. Tym samym budynek posiada walor dokumentacyjny, jako przykład kamienicy mieszczańskiej z początku XX wieku z właściwym jej zasobem rozwiązań kompozycyjncyh. Wartość naukową posiada także posesja kamienicy jako dokument historycznej parcelacji tutejszych kwartałów. Działka 927f wyodrębniona w I poł. XIX wieku, obejmująca ujęte skrzydłami kamienicy niewielkie podwórze, przetrwała w swym dawnym obrysie.

W zakresie wykończenia kamienica prezentuje szeroki katalog rozwiązań architektonicznych i dekoracyjnych, wciąż czytelnych mimo znacznego stopnia degradacji poszczególnych komponentów. Jako spójnie zaprojektowana całość wykazuje wysoką wartość artystyczną. Walory te uwidaczniają się przede wszystkim w nasyconym kunsztownym detalem prześwicie bramnym. Dekoracje odzwierciedlają trendy początków drugiej dekady XX wieku z motywami późnosecesyjnymi zestawionymi z klasyczną ornametyką. Zarówno detal sztukatorski jak i utrzymane w różnych odcieniach błękitu ceramiczne kafle świadczą o wysokim poziomie koncepcji estetycznej wystroju budynku, prezentując zarazem znaczące wartości poznawcze na tle fragmentarycznie zachowanego zasobu dekoracji secesyjnych w budownictwie stołecznym. Estetyczne walory posiadają też nielicznie zachowane, znacznie zdegradowane komponenty wyposażenia (m.in. stolarka drzwiowa, parkiety, piece kaflowe).

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >