Cenny zabytek historii Pragi wpisany do rejestru zabytków

piątek, 06 września 2019 15:02

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków budynku położonego przy ul. Kawęczyńskiej 12 w Warszawie wraz z terenem posesji i pozostałościami murowanego ogrodzenia z uwagi na wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Pierwszym odnotowanym w księgach wieczystych właścicielem posesji gruntowej przy ul. Kawęczyńskiej 12 był Wolf Datyner (1907 r.) Po śmierci ojca, w maju 1928 r., nieruchomość przejęli w spadku Mordka Datyner, Chaim Datyner, Baruch Datyner, Lewek Datyner, Ruchla z Datynerów Menkesowa, Ajdla z Datynerów Glassowa i Złata z Datynerów Rozenwasserowa, finalnie zaś właścicielami zostali tylko Baruch i Lewek, którzy wybudowali tam budynek fabryczny o nieznanym przeznaczeniu. Po latach zmagań z problemami finansowymi obiekt został zlicytowany i w 1936 r., za kwotę 166 tysięcy złotych, kupiła go Halina Roesner. Po przebudowie i nadbudowie budynku głównego fabryka przekształcona została w obiekt szkolny, w którym założone zostało gimnazjum Roesnerowej nazywane potocznie „szkołą tramwajarzy” lub „tramwajówką”. W 1938 r. została tam założona filia Gimnazjum i Liceum im. Marii Skłodowskiej-Curie. Budynek szczęśliwie nie uległ znaczniejszym zniszczeniom podczas II wojny światowej. W zimie 1944/45 r. dowództwo Armii Czerwonej zajęło obiekt na główną siedzibę komendy oraz Trybunał Wojenny. Mieściła się tam również Prokuratura Warszawskiego Okręgu Wojskowego, co oznacza, że w tym miejscu prowadzono przesłuchania i wydawano wyroki. Dzięki staraniom władz oświatowych w styczniu 1945 r. do budynku powróciła placówka szkolna - Państwowe Praskie Gimnazjum i Liceum Żeńskie. Była to pierwsza w powojennej Warszawie szkoła średnia dla dziewcząt, gdzie obok zajęć teoretycznych uczono również gotowania i innych prac domowych. W następnych dziesięcioleciach obiekt był siedzibą kolejnych placówek oświatowych, aż do 2015 r., kiedy to został całkowicie wyłączony z użytkowania.

Przedmiotowa nieruchomość ulokowana jest w centralnej części osiedla Szmulowizna, znajdującego się na południowo-wschodnim skraju dzielnicy Praga Północ. Budynek jest wolnostojący, posadowiony na środku posesji o rzucie zbliżonym do kwadratu, skierowany fasadą do ulicy Kawęczyńskiej. Jest w całości murowany i podpiwniczony, z nieużytkowym poddaszem i płaskim dachem krytym papą. Od wschodu budynek osłonięty jest szpalerem wysokich drzew, od strony południowej i częściowo zachodniej działka otoczona jest ciągiem niskich oficyn, w których mieściły się szatnie i pomieszczenia gospodarcze, dalej aż do ulicy murowanym ogrodzeniem z detalem w formie płycin i pilastrów, które połączone jest z dobudówką elewacji frontowej dwuskrzydłową bramą z żelaznej blachy. Od frontu poprzedzona jest ona ozdobnymi odbojami w formie ślimacznic. Budynek w całości otynkowany jest na szaro, z pasem przyziemia fasady pomalowanym ciemnobrązową farbą.

Budynek wzniesiony pierwotnie jako obiekt fabryczny stanowi jeden z nielicznych zachowanych reliktów zabudowy postindustrialnej na terenie ulicy Kawęczyńskiej, posiada więc znaczące walory naukowe jako cenny dokument historii ulicy oraz jej rozwoju budowlanego. Wczesna faza zabudowy nieruchomości, utrwalona w dokumentach hipotecznych, wiąże się ze społecznością żydowską, a zatem budynek dokumentuje zróżnicowanie etniczne i społeczne dzielnicy. Obiekt posiada też dużą wartość historyczną jako budynek pełniący przez kilkadziesiąt lat funkcje dydaktyczne oraz siedziba kolejnych instytucji szkolnych.

Wartość historyczna przedmiotowej nieruchomości związana jest również z jej funkcją jaką pełniła na przełomie 1944/45 r. Na podstawie utrwalonych w literaturze historycznej przekazów potwierdzono, iż jest to jeden z kilku obiektów na terenie Pragi związanych z aparatem represji Armii Czerwonej oraz tworzących się władz komunistycznych. Nieruchomość, będąca przejściowo siedzibą komendy Armii Czerwonej i Trybunału Wojennego, stanowi istotne świadectwo przemian politycznych oraz dramatycznych wydarzeń związanych z II wojną światową. Jednocześnie jest to cenny dokument martyrologii ludności polskiej w obliczu aparatu represji sowieckich.

Budynek posiada również walory artystyczne, jako indywidualnie zaprojektowany obiekt architektoniczny. Skromne wyposażenie wnętrz rekompensuje zróżnicowany układ dekoracji elewacji w postaci pionowych i poziomych podziałów oraz nielicznych, ale starannie wykonanych elementów takich jak ozdobna krata osłaniająca okno piwniczne i ornamentalne odboje przy bramie. Uzupełnieniem architektury budynku jest murowane ogrodzenie korespondujące swoim detalem architektonicznym z jego fasadą.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >