Budynek d. Zespołu Warsztatów Kolei Nadwiślańskiej zabytkiem

wtorek, 24 września 2019 15:55

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków budynku d. Zespołu Warsztatów Kolei Nadwiślańskiej przy ul. Oliwskiej 11B w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Dawny zespół warsztatów kolejowych przy ul. Oliwskiej w Warszawie został wzniesiony w związku z budową Kolei Nadwiślańskiej (mławsko-kowelskiej). Jej główny inwestor, Leopold Kronenberg, przy współudziale Jana Blocha, przystąpił do projektowania szerokotorowej linii kolejowej w 1874 r., po otrzymaniu koncesji umożliwiającej budowę połączenia na linii Kowel-Warszawa-Mława, z odnogą do Dęblina i Łukowa. Trasa kolejowa została ukończona i oddana do użytku w 1877 r. W chwili powstania Kolej Nadwiślańska była jednym z najważniejszych ciągów komunikacyjnych łączących rosyjskie twierdze na Wołyniu: Łuck, Dubno i Równe z twierdzami wzdłuż Wisły: Dęblinem (ówczesny Iwanogród), Warszawą i Modlinem (ówczesny Nowogieorgiewsk), z graniczącą z Prusami Mławą. Zgodnie z koncesją siedzibą kolei Nadwiślańskiej był Petersburg, jednak staraniem Kronenberga w skład zarządu weszli wyłącznie przedstawiciele polskiej narodowości. Stacje na trasie zostały pogrupowane ze względu na znaczenie na kilka klas, którym przyporządkowano określone formy stylistyczne. Główna, warszawska stacja kolejowa Kolei Nadwiślańskiej została zbudowana w 1880 r. na Pradze, w dzielnicy Pelcowizna, w rejonie ob. ulicy Oliwskiej. Należała do grupy stacji pierwszej klasy, a jej plan, obejmujący zabudowania i przebieg infrastruktury kolejowej, został opracowany w Petersburgu. W budynku przy ul. Oliwskiej 11B, znajdował się dział elektryczny, który obsługiwał wszystkie działy w zakresie naprawy urządzeń elektrycznych oraz dostarczenia energii elektrycznej.

Budynek przy ul. Oliwskiej 11B w Warszawie stanowi jeden z nielicznych, zachowanych przykładów zabudowy dawnych Warsztatów Kolei Nadwiślańskiej, które zostały wzniesione w 2. poł. XIX w. i charakteryzowały się spójną formą architektoniczną. Pomimo zmian i przekształceń dokonywanych w budynku, zachował on najważniejsze cechy charakteryzujące tę zabudowę, tj. zastosowanie cegły licowej do opracowania ścian zewnętrznych oraz wprowadzenie detalu kamiennego, a także nawiązanie do popularnego w tym czasie stylu architektonicznego, który cechowało wprowadzenie otworów okiennych zamkniętych łukiem pełnym oraz bogatego detalu architektonicznego, uzyskanego za pomocą ceglanych kształtek (tzw. Rundbogenstil). Północne skrzydło, pomimo odmiennego ukształtowania otworów okiennych zachowuje spójny charakter z południową częścią budynku. Nawiązanie do popularnych w 2. poł. XIX w. form architektonicznych nie pozbawiło budynku indywidualnego wyrazu architektonicznego o wysokiej wartości artystycznej. Na szczególną uwagę zasługuje bogata dekoracja otworów okiennych, użycie kamiennego i ceglanego detalu architektonicznego, wprowadzenie dekorowanych szczytów, rustykowanego cokołu, zastosowanie wielokwaterowej ślusarki okiennej. Przedmiotowy budynek ma również wartość historyczną. Jest on jednym z ostatnich zachowanych obiektów współtworzących pierwotną zabudowę Zespołu Warsztatów Kolei Nadwiślańskich z 2. poł. XIX w., które miały zasadniczy wpływ na rozwój dzielnicy Targówek i Pelcowizna. Przekształcenia budynku i jego adaptacja na potrzeby działu elektrycznego dokumentują ponadto postęp techniczny dokonujący się w dziedzinie kolejnictwa. Nie bez znaczenia są również epizody II wojny światowej, związane z ludnością żydowską pracującą na terenie Warsztatów oraz podejmowanymi przez polskich pracowników akcjami sabotażowymi. Zniszczenie większości budynków d. Warsztatów, dokonane przez wojsko niemieckie w 1944 r. spowodowało, że do czasów współczesnych zachowały się nieliczne, materialne świadectwa dziejów zakładów oraz związanych z nimi wydarzeń i osób. Równie istotna jest wartość naukowa, której nośnikiem jest budynek przy ul. Oliwskiej 11 B. Stanowi on istotne źródło wiedzy na temat historii architektury technicznej okresu carskiego na ziemiach polskich. Pomimo dokonanych przekształceń ich pierwotna forma jest nadal czytelna, stanowi więc ważne ogniwo badań porównawczych oraz analiz typologicznych w obrębie historii kolejnictwa i zróżnicowania funkcjonalnego i typologicznego związanej z nim zabudowy. O wartości naukowej świadczy ponadto warstwa materialna budynków, m.in. technologia wykonania, użyte materiały budowlane, zastosowany detal architektoniczny, jak również rozwiązania techniczne.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >